DUITSLAND
 

Basisgegevens
Officiële   landstaal	Duits
Hoofdstad	Berlijn
Oppervlakte	357.022 km²
Inwoners	82.420.889   (mei 2019)
Munteenheid	euro   (EUR)
Tijdsverschil	+0
Web	.de
Code.	DEU
Tel.	+49

To read about GERMANY in English - click here

Steden DUITSLAND

Berlijn	Dortmund	Frankfurt
Hamburg	Heidelberg	Keulen

Populaire bestemmingen DUITSLAND

Beieren

Geografie en Landschap

Geografie

Duitsland (Duits: Deutschland), officieel: Bondsrepubliek Duitsland (Duits: Bundesrepublik Deutschland; afgekort: BRD), is een federale republiek in Midden-Europa.

De totale oppervlakte is sinds de Duitse hereniging op 3 oktober 1990 356.970 km², en Duitsland is daarmee na Rusland, Oekraïne, Frankrijk, Spanje en Zweden qua oppervlakte het zesde land van Europa. Duitsland is 8,7 maal zo groot als Nederland. Duitsland ligt centraal op het Europese continent en grenst aan maar liefst negen landen: Denemarken (68 kilometer) in het noorden, Nederland (577 km), België (167 km), Luxemburg (135 km) en Frankrijk (451 km) in het westen, Zwitserland (334 km) en Oostenrijk (784 km) in het zuiden, en Tsjechië (646 km) en Polen (456 km) in het oosten. Ongeveer een derde van het tegenwoordige Duitse grondgebied wordt gevormd door de voormalige Deutsche Demokratische Republik (DDR).

advertentie

Duitsland Satellietfoto NASA

_{Foto:Publiek domein}

Duitsland strekt zich geografisch uit van het waddeneiland Sylt in het noorden tot Oberstdorf in het zuidelijke Beieren, en van Görlitz in het oosten aan de Poolse grens tot het uiterste westen van Nordrhein-Westfalen. De langste afstand van noord naar zuid bedraagt 876 km en van het westen naar het oosten 640 kilometer. De grenzen van Duitsland hebben een gezamenlijke lengte van 3618 kilometer.

Grote eilanden zijn o.a. Rügen (930 km2), Usedom (Duitse gedeelte 373 km2), Fehmarn (185 km2), Sylt (99 km2), Borkum en Norderney.

advertentie

Waddeneiland Borkum

_{image: TwanRebel, CC Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made}

Landschap

Duitsland bestaat uit drie grote geografische landschappen: vanuit het noorden verandert het landschap geleidelijk van vlak laagland via middelgebergte naar het hooggebergte van de Alpen.

Het Noord-Duitse laagland maakt onderdeel uit van het Oost-Europese laagland, dat zich uitstrekt van de Baltische staten, langs de kusten van Polen en Duitsland tot de noordelijke provincies van Nederland.

Het over het algemeen vruchtbare Noord-Duitse laaglandlandschap (0-200 meter) is gevormd in de ijstijden van het pleistoceen, heeft een zacht golvende bodem en is hier en daar geheel vlak. De noordelijkste bodemverheffing, ten zuiden van de Oostzee, wordt de Baltische landrug genoemd en is rijk aan meren en bossen. De tweede bodemverheffing ligt zuidelijker vanaf de Beneden-Elbe tot het Katzengebergte.

Parallel met deze gebieden loopt ten noorden ervan een zacht golvend, lemig gebied en in het zuiden een brede strook onvruchtbare zandgrond, gedeeltelijke bedekt met heide (zoals o.a. de Lüneburger Heide). In dezelfde noord-zuid richting lopen enkele oerstroomdalen, 20 kilometer brede, vroeger uit veen bestaande stroken, die een gevolg van de ijstijd zijn. Dit waren vroeger de rivierbeddingen die het smeltwater van de ijskap afvoerden. Ze zijn nu slechts zichtbaar als iets lager liggende stroken in het landschap. Meer naar het zuiden dringt de Noordduitse Laagvlakte met diepe bochten het middelgebergte binnen, o.a. de Middenrijnse laagvlakte en de Saksische laagvlakte.

advertentie

Typisch landschap Lüneburger Heide, Noord-Duitsland

_{photo:Willow Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Het Duitse middelgebergte (200-1500 meter) vormt een natuurlijke scheiding tussen het noorden en het zuiden van de Bondsrepubliek en is geologisch een zeer gecompliceerd gebied. In het westen begint het bergland met een aantal ketens die door de Rijn vrijwel onder een rechte hoek worden doorsneden: Rijns Leisteengebergte, Eifel, Westerwald (tot 657 m hoog), overgaand in Rothaargebergte, Hunsrück en Taunus (hoogste punt: Grosse Feldberg 881 m), waarbij aansluiten de Vogelsberg (hoogste punt: Taufstein 772 m) en het Rhörgebergte (tot 950 m hoog).

Verder naar het noorden ligt de Harz (hoogste punt: Brocken 1142 m), met ten westen daarvan het Weser Bergland en het Teutoburgerwoud (hoogste punt: Völmerstod 408 m) en ten noordoosten de Fläming. Ten oosten van de Rhön ligt het Thüringer Woud (hoogste punt: Grosser Beerberg 982 m) en ten zuidoosten daarvan vormt het Fichtelgebergte een knooppunt met het Ertsgebergte naar het noordoosten, het Oberpfalzerwoud-Bohemerwoud naar het zuidoosten en de Fränkische Alb naar het zuidwesten. De Fränkische Alb vormt geologisch één geheel met de Schwäbische Alb en beiden worden ten zuiden begrensd door de Donau.

advertentie

Grosser Beerberg, hoogste berg van het Thüringer Wald

_{photo: Elop, Creative Commons Attribution-Share Alike 2.5 Generic no changes made}

In het hele middelgebergtegebied hebben rivieren diepe dalen uitgesneden in de bergketens. De Rijn is hierboven al genoemd en verder zijn nog te noemen de Main, de Moezel en de Neckar. De meeste dorpen en steden zijn in deze rivierdalen gebouwd en de hellingen zijn zeer geschikt voor wijnbouw.

De Alpen is een jonger gebergte dan de middelgebergten in Duitsland. Hierdoor zijn de toppen van de Alpen spitser dan die van b.v. het Zwarte Woud of het Erz-gebergte.

Ten zuiden van de Donau gaat het middelgebergte langzaam over in de Alpen. Het land stijgt daar geleidelijk en gaat over in het morenegebied van de Voor-Alpen, met een gemiddelde hoogte van 500 meter, een bosrijke omgeving met zowel heuvels als veel meren. In het uiterste zuiden ligt het vrij kleine Duitse aandeel in de Alpen dat tevens de grens vormt met Oostenrijk, de zogenaamde Kalkalpen.

Van west naar oost liggen hier de Allgäuer Alpen (hoogste punt: Nebelhorn 2224 meter), de Ammergauer Bergen, de Berchtesgadener Alpen (hoogste punt: Watzmann 2713 meter) en als hoogste het steile Wettersteingebergte met als hoogste punt van Duitsland de Zugspitze (2962 meter).

advertentie

Zugspitze, hoogste berg van Duitsland

_{photo: Octagon, Creative Commons Attribution 3.0 Unported no changes made}

Hoogste bergen van Duitsland:

Zugspitze 2962 meter (Wettersteingebirge)

Hochwanner 2746 meter (Wettersteingebirge)

Höllentalspitze 2745 meter (Wettersteingebirge)

Watzmann 2713 meter (Berchtesgadener Alpen)

Plattspitze 2679 meter (Wettersteingebirge)

Hochfrottspitze 2649 meter (Allgäuer Alpen)

Mädelegabel 2645 meter (Allgäuer Alpen)

Dreitorspitze 2633 meter (Wettersteingebirge)

Alpspitze 2628 meter (Wettersteingebirge)

Hochkalter 2607 meter (Berchtesgadener Alpen)

Rivieren, kanalen en meren

Duitsland kent enkele zelfstandige, van zuid naar noord stromende rivierstelsels waarvan de voornaamste de Elbe (1112 kilometer; 700 kilometer in Duitsland), de Weser en de Rijn (865 kilometer in Duitsland) zijn. Deze rivieren stromen naar de Noordzee, de Donau (2842 km waarvan 686 km in Duitsland) mondt uit in de Zwarte Zee. De Weser (440 km) is de enige van genoemde rivieren die in zijn geheel door Duits grondgebied stroomt.

advertentie

Stroomgebied Rijn

_{afbeelding: Ulamm, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Andere belangrijke rivieren zijn de Oder, met de zijrivier de Neisse, de Ems, de Isar, de Neckar, de Ruhr, de Spree (382 km), de Lahn en de Moezel en de Main (524 km), zijrivieren van de Rijn.

Langste rivieren van Duitsland:
	lengte	waarvan bevaarbaar
Rijn	865 km	778 km
Elbe	700 km	700 km
Donau	647 km	387 km
Main	524 km	384 km
Weser	440 km	440 km
Eems	371 km	238 km
Neckar	367 km	201 km
Havel	343 km	243 km
Moesel	242 km	242 km
Elde	208 km	180 km
Oder	162 km	162 km

advertentie

Danube basin

_{afbeelding; Shannon, CC Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made}

Bijna alle rivieren zijn genormaliseerd en door van west naar oost lopende kanalen onderling verbonden. De voor de scheepvaart belangrijke kanalen zijn: het Mittellandkanal (321 km), het Dortmund–Ems-Kanal (269 km), het Nord–Ostsee-Kanal, het Oder–Spree-Kanal, het Ems–Jade-Kanal, het Oder–Havel-Kanal, het Küstenkanal, het Elbe–Lübeck-Kanal, het Wesel–Datteln-Kanal, het Elbe–Havel-Kanal en het Rhein–Herne-Kanal. In 1999 werd het Main-Donau-Kanal geopend (153 km).

Vooral in het Alpenvoorland (oude gletsjerbeddingen) en het Mecklenburgs Merenplateau komen meren voor. De grootste meren zijn de Müritzsee (na de Bodensee het grootste meer van Duitsland met 110 km2) in Mecklenburg-Vorpommern, de Chiemsee (het grootste meer van Beieren: opp. 80 km2), de Schweriner See, de Starnberger See, de Würmsee, de Ammersee en natuurlijk het grootste meer van Duitsland, de Bodensee bij de Oostenrijk/Zwitserse grens. Dit meer is maximaal 15 kilometer breed en 74 kilometer lang en de totale oppervlakte is 571,5 km2. Het ligt op een hoogte van 395 meter en het diepste punt ligt op 252 meter. De meeste meren liggen in het noorden van Duitsland en dan met name in Mecklenburg.

Grootste meren van Duitsland:

Bodensee 571,5 km2

Müritz 110,3 km2

Chiemsee 79,9 km2

Schwerinersee 60,6 km2

Starnbergersee 56,4 km2

Ammersee 46,6 km2

Plauer See 38,0 km2

Kummerower See 32,2 km2

Steinhuder Meer 29,1 km2

Grosser Plöner See 29,0 km2

Schaalsee 23,3 km2

Selentersee 22,4 km2

Müritz meer

_{photo: Mboesch, CC Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made}

Kust

In het noordwesten vormt de Noordzeekust met de Oost-Friese eilanden een voortzetting van het Nederlandse Waddengebied. De eigenlijke Noordzeekust is geleed: de getijstroom dringt ver in de riviermondingen en heeft die trechtervormig uitgeschuurd, waardoor de havens van o.a. Bremen en Hamburg respectievelijk 70 en 100 kilometer landinwaarts liggen. De Noordzeekust is een vlak gebied met kanalen, dijken en eilanden. Het eiland Sylt voor de kust van Schleswig-Holstein is door een brug met het vasteland verbonden.

De Oostzeekust is in het westen geleed met fjorden en zanderige boggen, in het oosten daarentegen vlak: hier komen ook strandmeren voor. Steile kusten komen bijna niet voor maar zijn wel te vinden op de eilanden Rügen (122 meter hoge krijtrotsen), Helgoland (met torenhoge rode rotsen) en Samland.

Oost-Friese eilanden

Borkum 30,7 km²

Norderney 26,3 km²

Oost-Friese eilanden

_{Photo: Maximilian Dörrbecker (Chumwa) CCAttribution-Share Alike 2.0 Generic no changes}

Noord-Friese eilanden

Sylt 99,2 km²

Föhr 82,9 km²

Nordstrand 50,4 km²

Pellworm 37,4 km²

Amrum 20,4 km²

Schleswig-Holstein eilanden

Fehmarn 185,4 km²

Mecklenburgse eilanden

Poel 34,3 km²

Vorpommernse eilanden

Rügen 930,0 km²

Usedom 373,0 km² (Duitse gedeelte; totaal 445 km²)

Klimaat en Weer

Duitsland ligt in een gematigde klimaatzone en het klimaat wordt behalve door de geografische breedte in hoofdzaak bepaald door de landinwaarts afnemende invloed van de zee en de hoogte boven zeeniveau. De gemiddelde windsnelheid en de neerslag nemen landinwaarts geleidelijk af, maar in alle jaargetijden kan het overal regenen. Over het algemeen komen extreme weersituaties of grote temperatuurschommelingen in Duitsland nauwelijks voor. Januari is de koudste maand met gemiddelde temperaturen van -6°C tot -1°C. Juli is de warmste maand met gemiddelde temperaturen van 17-20°C.

Mist boven het Wiesental (Zwarte Woud)

_{photo: Klausrxt, CC Attribution-Share Alike 4.0 International, no changes made}

De Noordduitse Laagvlakte heeft een klimaat dat overeenkomt met dat van Nederland en Engeland, met milde, regenrijke winters en soms warme zomers. In het middelgebergte hangt het klimaat af van het lokale reliëf, waarbij de lage beschutte delen koude winters en zeer warme zomers hebben. De neerslag varieert van 500-700 mm in de Laagvlakte tot 700-1500 mm in het middelgebergte en meer dan 2000 mm in de Alpen. Verder naar het oosten en zuiden wordt het klimaat steeds continentaler, met strenge winters en hete droge zomers.

In Beieren waait regelmatig de föhn, een vanuit het zuiden waaiende warme bergwind. In het westelijk deel van Duitsland ligt ongeveer 25 dagen per jaar sneeuw, naar het oosten neemt dit aantal dagen toe tot ongeveer 40 in Berlijn.

Sneeuwlandschap in Beieren, rivier de Jachen

_{photo: Sebastian.sauer, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Planten en dieren

Planten

De Duitse flora behoort tot twee plantengeografische provincies van de Eurosiberische regio: in het uiterste noordwesten tot de Atlantische provincie en in de rest van Duitsland tot de Midden-Europese provincie. De alpine plantengroei van het hooggebergte vormt een afzonderlijke sector. De nationale bloem van Duitsland is de korenbloem (Kornblume of Zyane in het Duits).

Korenbloem, nationale bloem van Duitsland

_{photo: Rasbak, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported, no changes made}

De natuurlijke begroeiing bestaat overwegend uit bos, met uitzondering van een zilte strook langs de kust, stuifduinen, levende hoogvenen en het gebergte boven de boomgrens. Bij het begin van onze jaartelling was Duitsland nog voor ca. 75% met bos bedekt, ca. 1800 nog slechts voor ca. 20% en op dit moment door herbebossing weer voor ca. 30%. Tweederde van de bossen bestaat uit naaldhout, met name dennen en sparren.

Het loofbos bestaat voornamelijk uit eikenhaagbeukenbos (met eik, haagbeuk, beuk, wilde kers, es, esdoorn) op voedselrijke gronden in de laagvlakte; beukenbos in het Atlantische en Baltische laagland, in het heuvelgebied en de onder de sparrengordel gelegen beukengordel der gebergten; eikenberkenbos op voedselarme gronden in de laagvlakte; elzen- en wilgenbos in de moerassen; wilgenbos en essen-iepen-vogelkersbos in de overstromingsgebieden van de rivieren. Duitsland bestaat verder voor ca. 14% uit natuurgebieden met als vegetatietypen o.a. heide in vooral het noordwesten, hoogvenen vooral in de gebergten. Moerassen vooral in het zuiden van Beieren en Württemberg en in het noordoosten, rotsbegroeiingen, struwelen en lokaal de merkwaardige schrale vegetatie van bodems rijk aan zink of lood.

Zwarte Woud, bosrijk gebied in Duitsland

_{photo: Rainer Lück 1RL.de, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Tot begin 20ste eeuw hadden de halfnatuurlijke landschappen, zoals schrale en extensief beweide graslanden, heiden en hooimoerassen, nog een belangrijk aandeel in de plantengroei van Duitsland. Door revolutionaire wijzigingen in de agrarische cultuur zijn deze eeuwenlang stabiel gebleven levensgemeenschappen tot op enkele resten teruggedrongen en overigens herontgonnen of verwilderd, wat tot een aanzienlijke verarming van flora en fauna heeft geleid.

In moerasgebieden, op veengronden en in de vochtige bosgebieden van Noord-Duitsland komt veel dopheide voor.

Lamsoor is goed bestand tegen het zilte kustmilieu en groeit vooral langs de Duitse Noordzeekust. In de duinen is de zeedistel een veel voorkomende plant.

De met uitsterven bedreigde gele plomp komt voor in het stroomgebied van de Rijn en aan de benedenloop van de Elbe. Waterlelies drijven op meren en waterspaarbekkens.

Gele plomp, bedreigde waterplant in Duitsland

_{photo: Kristian Peters Fabelfroh, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Ook de gele lis is een beschermde plantensoort die meestal groeit tussen het riet of in vochtige bosgebieden. In beuken- en dennenbossen vinden we de bekende hulst, veelvuldig gebruikt met kerstmis.

In de Alpen is de gentiaan een van de fraaiste verschijningen. Hoog in de Alpen groeit de beroemde edelweiss.

Dieren

De dierenwereld lijkt veel op die van Nederland en België althans wat het noorden en westen betreft; in het oosten sluit de fauna aan bij die van Oost-Europa en in het zuiden (Beieren) bij die van de Alpen.

De hier en daar nog uitgestrekte bossen bieden schuilplaats aan o.a. herten, talrijke wilde zwijnen en wilde katten, grotendeels te danken aan een goed jachtbeheer.

Standbeeld van wild zwijn voor de ingang van het Jagd- und Fischereimuseum in München, Duitsland

_{photo: Biso, Creative Commons Attribution 3.0 Unported no changes made}

De vos, de das, de marter en de otter komen voor in daartoe geschikte biotopen. Het edelhert en het ree hebben zich dankzij uitstekende jachtwetten kunnen handhaven. De eland is in enkele Oostzeegebieden weer ingevoerd en dit is elders ook het geval voor damhert, sikahert en moeflon. Haas en konijn zijn algemeen, net als veel andere kleine knaagdieren, waaronder de eekhoorn, de hamster, en de zogenaamde slaapmuizen (o.m. de relmuis).

De muskusrat is vanuit Bohemen in Duitsland binnengedrongen en heeft zich sterk in noordwestelijke richting uitgebreid. De bever heeft zich onder andere in de Elbe kunnen handhaven.

Zwemmende bever in de buurt van Stuttgart, Duitsland

_{photo: Gerbil, CC Attribution 4.0 International no changes made}

Aan de Noordzeekust leeft de gewone zeehond, aan de Oostzeekust de stinkrob. Bruinvis en tuimelaar zijn vrij gewone verschijningen in de kustgebieden. De vogelwereld is een typische West-Europese met enkele alpine soorten (b.v. alpenkauw, rotskruiper en sneeuwhoen). Bijzondere vogelsoorten zijn o.a. het auerhoen, het hazelhoen, de raaf, de grote trap, de kraanvogel, de zwarte ooievaar, de steenarend, de zeearend en de oehoe.

Hazelhoen

_{photo: MichaelHaeckel, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Van de reptielen kunnen genoemd worden de Europese moerasschildpad, vele soorten hagedissen en slangen waaronder de esculaapslang en de dobbelsteenslang. Bijzondere amfibieën zijn de alpen- en vuursalamander. De zalm is uit de Rijn vrijwel verdwenen ten gevolge van de watervervuiling. Toename van de bevolking, urbanisatie en industrialisatie hebben de fauna sterk teruggedrongen.

Alpensalamander

_{photo: böhringer friedrich, CC Attribution-Share Alike 2.5 Genericno changes made}

In 2015 werd er voor het eerst in Europa een populatie grotvissen gesignaleerd, van het geslacht Barbatula, straalvinnige vissen uit de familie van de bermpjes. Deze in Zuid-Duitsland (Schwäbische Alb) voorkomende vis is tevens de meest noordelijke grotvis die ooit gevonden is.

Geschiedenis

Prehistorie en oudheid

Sommige in Duitsland gevonden menselijke resten behoren tot de oudste die in Europa gevonden zijn. Toch zijn artefacten van vóór de Riss/Saale ijstijd, ca. 150.000 jaar v.Chr. heel erg zeldzaam. Uit de tijd van de Neanderthalers zijn voorwerpen gevonden in zowel grotten als openluchtkampplaatsen. Uit het Magdalénien (18.000-10.000 v.Chr.) stammen unieke kampplaatsen waar leisteenplaten met afbeeldingen van mensen en dieren te zien zijn. Uit dezelfde periode stammen overblijfselen van de Hamburg-cultuur. Dit waren rendierjagers die de oudste bewoners waren van de Noord-Duitse laagvlakte.

Locatie van de Hamburg-cultuur

_{afbeelding:Merikanto CC Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made}

Op het einde van de periode 8200-5300 v.Chr., het vroegste Neolithicum, komen we de eerste agrariërs tegen van de bandkeramiek-cultuur (5300-4800 v.Chr.). Hierna volgen nog de Rössen-cultuur (4800-4400 v.Chr.) en de Michelsbergcultuur (4400-3600 v.Chr.)

In het noorden zijn vuurstenen bijlen gevonden uit het mesolithicum en er zijn bewijzen dat er ca. 4500 v.Chr. contacten zijn tussen het noorden en het zuiden van Duitsland. Deze contacten leiden tot de Ellerbek-cultuur die ca. 3800 v.Chr. wordt opgevolgd door de trechterbekercultuur. Vanaf 3100 v.Chr. tot aan het begin van de bronstijd kwamen in geheel Duitsland verschillende bekerculturen voor.

Ellerbek artefact uit het Archäologisches Landesmuseum Schleswig-Holstein, Schloss Gottorf

_{photo: Einsamer Schütze, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Zowel in het zuiden als in het noorden van Duitsland zijn centra van bronsindustrieën gevonden met grafheuvels en wapenuitrustingen. Vorstengraven met rijkdommem laten voor het eerst zien dat er sociale lagen in de bevolking te onderscheiden zijn.

De ijzertijd, vanaf 750 v.Chr., wordt verdeeld in de Hallstatt-cultuur en de La Tènecultuur met vondsten van zeer rijke vorstengraven en vorstenburchten. De La Tènecultuur wordt verder nog gekenmerkt door de prille vorming van steden. Overal waar de Romeinen zich niet vestigden duurde de ijzertijd voort tot aan de tijd van de volksverhuizingen, ca. 375 n.Chr.

Duitsland tot 843 n.Chr.

Het huidige Duitse grondgebied werd rond het begin van de jaartelling bevolkt door Germaanse volken en ten oosten daarvan door Slavische volken. Van echte staatsvorming was nog geen sprake, maar soms werden enkele groepen aangevoerd door wat je een koning zou kunnen noemen.

De Romeinse legioenen van Julius Caesar onderwierpen ten zuiden en ten westen van de Rijn enkele Germaanse volken. Uit deze tijd stamt ook de Romeinse naam Germania.

Tijdens de periode van keizer Augustus werd Duitsland tot aan de Elbe bezet door de Romeinen. Dit duurde echter niet lang want na de verloren Slag in het Teutoburger Woud in het jaar 9 n.Chr., werd de Rijn weer de uiterste noordgrens en in het zuiden de Donau.

Romeinse Germania in het jaar 7-9 n.Chr.

_{afbeelding: Cristiano64, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unportedno changes made}

Uiteindelijk werden de Franken de leidende macht in deze regio. Onder Karel de Grote behoorde Duitsland, ten westen van de Elbe en langs de Donau tot aan het huidige Hongarije, tot het Frankische Rijk.

Het Duitse Rijk in de middeleeuwen

Het Duitse Rijk ontstond eigenlijk na het Verdrag van Verdun in 843 en het Verdrag van Meerssen in 870. In Verdun werd het Frankische rijk verdeeld onder de drie zonen van Lodewijk de Vrome. Zijn zoon Lotharius I werd keizer en regeerde over Italië, de Provence en een lange strook van Bourgondië over Lotharingen en Brabant richting Friesland. Karel de Kale kreeg het oude Gallië in het westen en Lodewijk de Duitser kreeg enkele gebieden op de linkeroever van de Rijn. Het rijk van Lotharius werd na diens dood in 855 weer verdeeld onder diens drie zonen.

Lodewijk II kreeg Italië met de keizerskroon; Karel ontving het zuidelijk deel van de zich van de Middellandse Zee tot de Noordzee uitstrekkende middenzone en Lotharius II het noordelijk deel daarvan.

De grens tussen het noordelijke en zuidelijke deel werd gevormd door het Plateau van Langres. Dit noordelijk deel kreeg de naam van zijn heerser: Lotharingen (Regnum Lotharii).

Lotharius II, koning van Lotharingen

_{afbeelding: Rijksmuseum in het publieke domein}

Na de dood van Lotharius II werd zijn rijk verdeeld tussen Karel de Kale en Lodewijk de Duitser (Verdrag van Meerssen, 870). De grens tussen het Franse en het Duitse Rijk kwam hierbij ongeveer samen te vallen met de rivieren de Saône en de Maas. In 880 kwam Lotharingen geheel aan Lodewijk de Jonge, zoon en opvolger van Lodewijk de Duitser en de Schelde werd en bleef vele eeuwen de grensstroom.

Het keizerlijke gezag had in deze tijd weinig te betekenen. De Karolingische troonpretendenten streden onderling om de macht en de stamhertogen werden steeds machtiger. De laatste Duitse Karolingische koning zou Lodewijk het Kind blijken te zijn. Hij gaf zijn kroon over aan de hertog van Frankenland, Koenraad I. Deze werd in 919 opgevolgd door Hendrik I en met hem begon de grote tijd van het Duitse Rijk, dat tot 1250 zou duren. Achtereenvolgens regeerden koningen en keizers van het Saksische Huis, het Salische Huis en het Huis der Hohenstaufen. De politiek van de Duitse koningen is in drieën te verdelen: de centrale keizerlijke macht mocht niet verloren gaan; men wilde het rijksgebied ten oosten van de Elbe vergroten en men streed tegen de pausen om de heerschappij van de kerk, de zogenaamde investituurstrijd. Otto I was een van de grote keizers die in 962 als eerste niet-Karolingische Duitse koning tot keizer gekroond werd en hij slaagde erin om zijn gezag nog uit te breiden, zowel ten opzichte van de wereldlijke rijksvorsten als van de pausen en bisschoppen.

Otto I

_{photo: Playing Futures: Applied Nomadology, CC Attribution 2.0 Generic no changes made}

Sinds die tijd spreekt men van het Duitse Rijk of het Heilige Roomse Rijk der Duitse natie. Ten tijde van de regering van Hendrik IV en zijn opvolgers woedde de Investituurstrijd die eindigde met het Concordaat van Worms in 1122, waarin vastgelegd werd dat de keuze van de bisschoppen aan de geestelijkheid werd overgedragen. Onder Frederik I stond het Duitse Rijk op het toppunt van haar macht.

Na de dood van Koenraad IV in 1254 braken er roerige tijden aan, het zogenaamde Interregnum. De keurvorsten kozen Rudolf Van Habsburg tot koning waarna de keurvorsten ca. 150 jaar lang eigenlijk konden doen wat ze wilden en er geen sterk centraal gezag was. Duitsland versplinterde tot een federatie met grote vorstendommen, vrije steden en vele heerlijkheden. Met Albrecht II ging de Duitse kroon definitief naar de Habsburgers.

Albrecht II, koning van Duitsland

_{afbeelding: Michal Manas CC Attribution 4.0 International no changes made}

Het Duitse Rijk onder de Habsburgers

Onder het bewind van Maximiliaan I (1493-1519) probeerde men nog enige staatkundige hervormingen door te voeren, maar het kwaad was allang geschied. De staatkundige desintegratie was al niet meer te stoppen en uiteindelijk zouden er rond de tijd van de Reformatie ca. 2500 staatjes ontstaan. Het keizerschap werd steeds verder uitgehold en ook de Rijksdag, die de drie rijksstanden in zich verenigde, keurvorsten, vorsten en vrije steden, kon geen centrale rol spelen in de politieke verhoudingen.

In de streken die protestants werden wisten de stadsbesturen en de vorsten hun machtspositie nog verder te versterken. Er werd zelfs een eigen kerkelijke organisatie ingesteld, het “Landeskirchentum”.

Maximiliaan I, aartshertog van Oostenrijk, keizer van het Heilige Roomse Rijk

_{photo: https://purl.org/nga/collection/artobject/45420 in het publieke domein}

De godsdienstige verdeeldheid leidde vooral aan rooms-katholieke zijde tot veel onrust en leidde ten slotte tot de Dertigjarige Oorlog. De katholieke Habsburgers hoopten door middel van deze oorlog ook het keizerlijk gezag weer te herstellen.

Op het hoogtepunt van de katholieke successen kondigde Ferdinand II in 1629 het Restitutie-edict af, dat indirect ook zijn keizerlijk gezag moest schragen. Toen bleek evenwel dat zelfs de Duitse bondgenoten van het Habsburgse Huis de onbeperkte handhaving van de liberteit der rijksstanden boven het belang van de katholieke zaak stelden, zodat het hele streven op niets uitliep. In de latere fase van de Dertigjarige Oorlog, toen duidelijk was dat op Duitse bodem in feite Europese machtsconflicten werden uitgevochten, vond weliswaar een toenadering plaats tussen de keizer en de overige Duitse vorsten, doch het was al te laat om de noodlottige ontwikkeling tegen te gaan.

Grenzen Europa ten tijde van de de Dertigjarige Oorlog

_{afbeelding: Creative Commonin het publieke domein}

De Vrede van Westfalen (1648), die de godsdienstige verhoudingen in het Heilige Roomse Rijk definitief geregeld heeft en zodoende aan het langdurige conflict een eind heeft gemaakt, is in andere opzichten voor de Duitse natie funest geweest. Het Rijk, dat gedurende die oorlog de zwaarste beproevingen had moeten doorstaan, boette thans voor zijn machteloosheid met het verlies van uitgestrekte gebieden, met name in het westen, en verzwakte wat zijn staatkundige structuur betrof steeds meer. Van het keizerschap bleef nauwelijks meer over dan een lege titel, en de afzonderlijke Duitse staten die het “Ius foederationis” hadden verworven, mochten voortaan nagenoeg zonder beperkingen een eigen buitenlands beleid voeren.

De Europese kaart van 1648 na de Vrede van Westfalen

_{afbeelding: Amitabho, Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Met de opkomst van Brandenburg-Pruisen werd in de rijkspolitiek het tijdperk van het Oostenrijks-Pruisische dualisme ingeluid. Dit betekende de laatste fase van het staatkundige verval van het Heilige Roomse Rijk. Beide grootmachten beschouwden de rest van het Rijk als speelruimte voor hun belangenpolitiek en werden daarin gevolgd door kleinere landen als Saksen, Beieren en Hannover. Het was tekenend voor deze situatie dat het volk ten slotte nog maar de versnipperde gebieden aan de Midden-Rijn het Rijk noemde.

Franse overheersing

De tijd van de revolutionaire en Napoleontische oorlogen in de periode 1792-1815 zou grote gevolgen hebben op politiek gebied. Zo lijfde Frankrijk al het land aan de linker Rijnoever in en kregen de grote Duitse staten als compensatie wat kleine dwergstaatjes. Napoleon zorgde er zo voor dat de Franse invloed in Duitsland steeds sterker werd. In 1806 stichtten zestien Duitse vorsten de Rijnbond, wat het definitieve einde van het Heilige Roomse rijk betekende. De laatste keizer, Frans II, sinds 11 augustus 1804 ook keizer van Oostenrijk, legde op 6 augustus 1806 onder Franse druk het keizerschap neer.

De Rijnbond was een confederatie van vazalstaten van het Eerste Franse Keizerrijk

^{afbeelding: ziegelbrenner, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Niet lang daarna raakte Pruisen in oorlog met Frankrijk en verloor daarbij haar halve grondgebied. Het Pruisische gebied dat overbleef kreeg echter zware materiële lasten opgelegd, en was daardoor met handen en voeten gebonden aan Frankrijk. De vroegere Pruisische gebieden werden verdeeld onder de Rijnbondsstaten. In 1810 werd er een brede kuststrook in Noordwest-Duitsland door de Fransen ingelijfd waar de belangrijke havensteden Bremen, Hamburg en Lübeck lagen.

De Rijnbond was intussen, met uitzondering van Pruisen en Oostenrijk, uitgebreid met alle bestaande Duitse staten. Deze bond was echter geheel afhankelijk van Frankrijk en een instrument van Franse politiek.

De meeste Duitsers leden niet erg onder het feite dat de Duitse natie min of meer onder Franse heerschappij was geraakt. Alleen in Pruisen was sprake van sterke anti-Duitse sentimenten. Dit leidde zelfs tot een bevrijdingsoorlog van 1813-1815, waarvan de bevolking echter nauwelijks onder de indruk was.

Op weg naar de Duitse eenheid

Pas na het Congres van Wenen in 1815 kwamen de nationale gevoelens weer opborrelen. Duitsland bleef namelijk verdeeld in 39 staten van verschillende grootte en betekenis met vaak een versnipperd grondgebied. Samen vormden deze staten de Duitse Bond. Pruisen was ontevreden omdat het in de Duitse politiek op de tweede plaats terechtkwam. Dit kwam o.a. omdat de Berlijnse bewindslieden samen met Klemens Metternich optrokken, die in zijn eentje de koers van de Duitse Bond bepaalde.

Hij was een verklaard tegenstander van alle nationale en liberale stromingen en probeerde de ontwikkeling naar het constitutionalisme af te remmen. Ook de Duitse staten die al een grondwet hadden werden belet in hun streven naar een liberaal bewind. De Bond greep steeds vaker in, maar met name in Pruisen werd een steeds hechtere eenheid, vooral uit economisch eigenbelang. Het riep zelfs een “Zollverein” in leven die in 1834 al de meeste Duitse staten omvatte.

Na de Maartrevolutie van 1848 kwamen in Duitsland alle nationalistische en radicale stromingen samen en in Frankfurt kwam de eerste gekozen nationale vergadering bij elkaar. Deze vergadering had als taak om het toekomstige Duitse Rijk een vrijzinnige grondwet te geven en tevens werd er een provisorisch Rijksbewind ingesteld onder leiding van aartshertog Johan. Door grote politieke meningsverschillen liep deze poging op niets uit.

In 1849 trad de grondwet eindelijk in werking en werden de Duitse landen, behalve Oostenrijk, in een erfelijk keizerrijk onder Pruisische leiding verenigd. De Pruisische koning weigerde het keizerschap echter en hiermee leed het liberale nationalisme een zware nederlaag. Pruisen probeerde nog een Duitse Unie op te richten maar dat mislukt door tussenkomst van Oostenrijk en Rusland, en in 1850 werd de oude Duitse Bond weer in ere hersteld. Oostenrijk verloor in de Duitse politiek veel gezag door o.a. een nederlaag in Italië. Daardoor werd Pruisen steeds machtiger, zowel op militair als op economisch gebied. In 1862 kwam de conservatieve Otto von Bismarck in Berlijn aan het bewind, en al snel ontstond er een grote interne crisis binnen de Duitse Bond. Bismarck lag in zijn eigen Pruisen overhoop met de liberalen en probeerde met behulp van liberalen en radicale nationalisten in andere Duitse landen de Oostenrijkse hegemonie te bestrijden. Dit leidde uiteindelijk tot een Duitse broederoorlog in 1866, waarin Oostenrijk en zijn bondgenoten een zware nederlaag leden.

De Duitse Bond (Duits: Deutscher Bund) of Duitse Confederatie was een statenbond met meer dan 40 Duitse staten.

_{afbeelding: ziegelbrenner, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Als gevolg hiervan viel de Duitse Bond uit elkaar en de Vrede van Praag zorgde ervoor dat Oostenrijk definitief uit de Duitse politiek verdrongen werd. Pruisen werd steeds sterker en richtte met de Duitse staten ten noorden van de rivier de Main de Noord-Duitse Bond op, een veel sterker lichaam dan zijn voorganger met zelfs een gekozen parlement. De Zuid-Duitse staten werden formeel onafhankelijk en sloten alliantieverdragen met de Noord-Duitse Bond, waadoor met name de economische banden verstevigd werden.

Door deze verdragen mislukte ook het streven van Oostenrijk en Frankrijk om de Zuid-Duitsers tegen Pruisen uit te spelen. In 1871 zorgde een oorlog tussen de Noord-Duitse Bond en de Zuid-Duitse staten enerzijds en Frankrijk anderzijds ervoor dat de Duitse eenheid een feit werd.

Het rijk der Hohenzollern

Op 18 januari 1871 werd te Versailles door Bismarck het Duitse keizerrijk gesticht. De Pruisische koning Wilhelm I werd de Duitse keizer, alleen het Habsburgse Rijk werd uitgesloten en er kon van een Groot-Duits rijk voorlopig nog geen sprake zijn. Tegenvallend was verder nog dat het in feite een vorstenbond onder Pruisisch leiding betrof en niet de gewenste liberale constitutionele monarchie. Hierdoor bleef Bismarck een grote invloed uitoefenen op het nieuwe rijk en bleven de kroon en de oude feodale bovenlaag de dienst uitmaken en werd de invloed van de burgers beknot.

Bovendien bleven de afzonderlijke staten, met name Beieren, met hun vorsten en eigen regeringen gewoon voortbestaan en viel het ambt van Rijkskanselier meestal samen met dat van Pruisisch minister-president. Hierdoor ontstond er een ingewikkelde twee-eenheidsverhouding tussen het Rijk en tussen Pruisen, waarbij het buitenlandse beleid en de belangrijkste zaken op binnenlands gebied werden bepaald door de rijksregering. Bismarck wist op een handige manier voor een meerderheid in de Rijksdag te zorgen en speelde daarmee de partijen tegen elkaar uit.

Kaart van het Duitse Keizerrijk in 1871

^{afbeelding:ziegelbrenner CCAttribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Hij had zich eerst met de liberalen verbonden door zijn eenheidspolitiek. Samen met de liberalen probeerde hij de culturele invloed van het internationaal georiënteerde katholicisme te breken om daardoor van cultureel en religieuze zaken een exclusieve staatsaangelegenheid te maken. Deze zogenaamde “Kulturkampf” werd pas rond 1878 beëindigd na een reeks van zeer omstreden antikerkelijke maatregelen. Daar kwam nog bij dat de gematigde Leo XIII paus werd en Bismarck de katholieke centrumpartij weer hard nodig had.

Ondertussen was Duitsland van een overwegend agrarisch land in een industriële maatschappij omgevormd. De industrie en de nijverheid werden door Bismarck zozeer beschermd via een protectionistische politiek dat hij in conflict kwam met de liberalen en hun vrije economische ideeën. Vooral steunend op de agrarische conservatieven kwam hij ook steeds meer in conflict met de socialisten, wat hij door middel van sociale verzekeringen weer trachtte te maskeren. In 1888 aanvaardde Wilhelm II de kroon, en zijn vooruitstrevende plannen leidden al snel tot conflicten met de kanselier, met als uiteindelijk gevolg dat Bismarck in 1890 ontslagen werd.

Otto von Bismarck (1815-1898), onder andere minister-president van Pruisen (1862 tot 1890) en in 1867 Bondskanselier van de Noord-Duitse Bond

_{photo: Bundesarchiv, Bild 183-R13234 / CC-BY-SA 3.0 no changes made}

Het buitenlandse beleid van Bismarck was erop gericht dat de vrede gehandhaafd moest blijven en daartoe werden er allerlei allianties aan te gaan. Een belangrijk doel was om FrankrijkBerlijn in 1878 kon een aankomend conflict in de Balkan in de kiem gesmoord worden. Ook de tegenstanders Oostenrijk en Rusland wist hij aan Duitsland te binden. Toch bleek de sterke positie van Duitsland maar schijn te zijn en werd de positie van Duitsland in de internationale verhoudingen sterk overschat. In 1892 sloten de Fransen en de Russen een bondgenootschap en in 1904 de Engelsen en de Fransen. Deze gedachten werden nog gevoed door de geweldige vooraanstaande economische positie op de wereldmarkt van de economie na de Verenigde Staten en Groot-Brittannië.

Onder Bismarck was er al een koloniaal rijk ontstaan in Afrika en Oceanië en dit imperialistische streven werd steeds sterker (o.a. China en Nabije-Oosten). Dit imperialistische gedrag en de uitdagende houding bij veel internationale spanningen dreven Duitsland in een isolement, zozeer zelfs dat het op een gegeven moment alleen nog gesteund werd door de verdeelde Habsburgse monarchie.

In de Eerste Wereldoorlog stond het militaire krachtige Duitsland samen met Oostenrijk dan ook tegen een Brits-Frans-Russisch bondgenootschap. Duitsland werd alleen gesteund door Turkije en Bulgarije. De fronten lagen in Frankrijk en Polen en men slaagde erin om de oorlogshandelingen buiten Duitsland te houden. De bevolking van Duitsland toonde een opmerkelijke eensgezindheid en zelfs de socialisten steunden de grote uitgaven die met de oorlog gepaard gingen.

Kaart van militaire allianties in de Eerste Wereldoorlog in 1914

_{Photo:historicair/Fluteflute&User:Bibi Saint-Pol (English translation) CC 2.5 Generic no changes}

De oorlog vergde echter steeds meer slachtoffers, de bondgenoten werkten niet goed mee en de tegenstanders groeiden uit tot ongeveer dertig staten, en een snelle overwinning bleek onmogelijk. Hierdoor ontstond onrust onder de bevolking die weer constitutionele hervormingen wilde om zo een einde te maken aan de machtige positie van de oude elite. In 1918 werd vrede gesloten met Rusland, maar o.a. door de deelname van de Verenigde Staten aan de oorlog streed Duitsland aan het Westfront een verloren strijd en volgde de totale ineenstorting. Op 9 november 1918 kwam er een einde aan de monarchie en werd de Republiek uitgeroepen.

De Weimar-republiek

De nieuwe republiek had aanvankelijk de moeilijke taak om een wapenstilstand te sluiten en daarna vrede met de overwinnaars te sluiten. Op 28 juni 1919 werd de Vrede van Versailles gesloten en moest Duitsland Elzas-Lotharingen, andere grensgebeiden en alle koloniën afstaan. Verder werd de oostgrens opnieuw vastgesteld met als gevolg dat Oost-Pruisen bij Polen gevoegd werd en dit werd door de Duitsers als zeer vernederend ervaren. Het leger werd sterk ingekrompen en er moesten hoge herstelbetalingen betaald worden.

In Weimar was inmiddels een democratische grondwet uitgewerkt met nog wel vrij grote bevoegdheden voor de president. Eerste rijkspresident werd de socialist Friedrich Ebert.

Friedrich Ebert (1871-1925), 1e Rijkspresident van Duitsland

_{photo: Bundesarchiv, Bild 102-00015 / CC-BY-SA 3.0 no changes made}

De eerste jaren van de Weimar-republiek kenmerkten zich door economische ellende en politieke chaos. In 1923 werd het voorlopige dieptepunt bereikt door de Franse Ruhrbezetting en de inflatie die de hele economie ontwrichtte. Rechtse en linkse radicale bewegingen bedreigden de eenheid. De jaren hierna zorgden voor een normalisering en verbetering van de toestand in het land. Internationale spanningen verminderden door het Pact van Locarno in 1925.

In 1929 brak de wereldwijde economische crisis uit en ook Duitsland werd zwaar getroffen. De werkloosheid groeide enorm en dat was een prima voedingsbodem voor allerlei radicale groeperingen om zich steeds nadrukkelijker te manifesteren, met name de Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP) van Adolf Hitler profiteerde daarvan en behaalde in 1930 107 zetels in de Rijksdag en werd daardoor de tweede partij van Duitsland na de SPD. Tussen 1930 en 1933 probeerden enkele buitenparlementaire kabinetten de economische en politieke toestand de baas te worden. De socialisten werden echter al snel uitgeschakeld en in 1932 kwam de NSDAP als sterkste partij uit de bus.

Adolf Hitler (1889-1945), Führer en rijkskanselier van Duitsland

_{photo: Bundesarchiv, Bild 183-S33882 / CC-BY-SA 3.0 no changes made}

Onder de voortdurende dreiging van een militaire staatsgreep en de massale aanhang van de NSDAP was er geen regering die iets durfde te ondernemen tegen de nationaal-socialisten en fascisten van Hitler. Op 30 januari 1933 werd hij zelfs rijkskanselier van een kabinet met nationaal-socialisten, Duits-nationalen en partijloze conservatieven.

Het Derde Rijk

Op een ingenieuze, niets ontziende manier wist Hitler binnen enkele maanden alle coalitiepartners uit te schakelen en er ontstond een dictatoriaal eenpartij-regime gebaseerd op terreur en uitmondend in een totalitaire staat zonder weerga. Vakbonden werden opgeheven, andere partijen werden uitgeschakeld, de eerste jodenvervolgingen vonden plaats en er werden concentratiekampen opgericht.

Duitsland tijdens de Tweede Wereldoorlog

_{Photo: Dani (talk) Extension_of_Germany_(1935-1939)-es.svg CC 2.5 Generic no changes}

In augustus 1934 stierf Hindenburg, rijkspresident sinds 1925 en dat bood Hitler de mogelijkheid staatshoofd te worden en daarmee tevens dictator. Langzaamaan wist hij zich van alle tegenstanders te ontdoen en ook het leger wist hij zijn macht te krijgen. Dit werd hem allemaal nog wat gemakkelijker gemaakt door de stijgende internationale conjunctuur waardoor de economische toestand na de crisisjaren daadwerkelijk verbeterde. Het buitenlandse beleid werd steeds agressiever en hij werd daarbij geholpen door de zwakte en de neiging tot het doen van concessies door het Westen. Het werd het al snel duidelijk dat Hitler aanstuurde op een oorlog. In 1938 werden Oostenrijk en Sudetenland geannexeerd en begin 1939 volgden Bohemen, Moravië en Memelland. Op 1 september viel Hitler Polen binnen en brak de Tweede Wereldoorlog uit.

Gevolgen bombardement op Dresden

_{photo: Bundesarchiv, Bild 183-08778-0001 / Hahn / CC-BY-SA 3.0 no changes made}

Het lukte de Duitsers al snel om het grootste deel van het Europese continent te veroveren. Pas na de mislukte aanval op de Rusland in juni 1941 keerden de kansen. Groot-Brittannië, de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie keerden zich nu gezamenlijk tegen de Duitse Wehrmacht en de oorlog eindigde voor Duitsland in een totale nederlaag in mei 1945. Nu pas kwam de ware aard van het fascistische bewind bovendrijven met de ontdekking van de concentratiekampen waar o.a. zes miljoen joden vermoord werden.

Spoorlijn rechtstreeks leidend naar het vernietigingskamp Auschwitz II (Birkenau).

_{photo: Pimke, Creative Commons Attribution 2.5 Poland no changes made}

De periode 1945–1949

Na de oorlog werd Duitsland in vier bezettingszones verdeeld. De bedoeling hiervan was om het land gezamenlijk te besturen en een democratisch bestuur aan te stellen. Door de tegenstellingen tussen de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Frankrijk enerzijds en de Sovjet-Unie anderzijds, mislukte dit plan echter jammerlijk en ontwikkelde zich na 1945 twee afzonderlijke staten: de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) en de Duitse Democratisch Republiek (DDR), die beide in 1949 tot stand kwamen.

Duitsland na de 2e Wereldoorlog verdeeld door de geallieerden

_{afbeelding: 52 Pickup, CC Attribution-Share Alike 2.5 Generic no changes made}

De Bondsrepubliek Duitsland 1949–1990

De Bondsrepubliek Duitsland werd op 14 augustus 1949 gevormd uit de Amerikaanse, Britse en Franse bezettingszones. Volgens de akkoorden uit 1950 werden de westelijke sectoren van Berlijn een Land van de Bondsrepubliek. Het door de Fransen bezette Saarland kwam op 1 januari 1957 bij de Bondsrepubliek. Ten slotte bezegelde het Herenigingsverdrag – dat op 3 okt. 1990 van kracht werd – de aansluiting (Beitritt) van de Duitse Democratische Republiek (DDR) bij de Bondsrepubliek Duitsland.

De eerste verkiezingen voor de Bondsdag werden gehouden in 1949, op dezelfde dag waarop de nieuwe grondwet van kracht werd. Op 12 september werd de eerste president gekozen, Theodor Heuss van de FDP. Een paar dagen later werd Konrad Adenauer van het CDU tot bondskanselier gekozen, en daarna nog drie keer herkozen, de laatste keer in 1961.

Konrad Adenauer (1876-1967), eerste bondskanselier van West-Duitsland, en Theodor Heuss, eerste bondspresident van West-Duitsland

_{photo: Bundesarchiv, B 145 Bild-F006929-0004 / Rolf Unterberg / CC-BY-SA 3.0 no changes}

Er kwam een coalitiepartij van CDU, FDP en Deutsche Partei (DP) gevormd, die zich vooral richtte op intensivering van de contacten met het westen en de hereniging met de DDR op de achtergrond stelde. De socialisten, liberalen en de vluchtelingenpartij richtten zich daarentegen wel meer op de hereniging met de DDR. Het CDU won ook de twee volgende verkiezingen in 1953 en 1957. In 1953 werd er een coalitie gevormd van CDU, FDP, DP en Vluchtelingenpartij die zowel in de Bondsdag als in de Bondsraad een tweederde meerderheid kreeg. In 1955 verliet de Vluchtelingenpartij de coalitie en in 1956 volgden de liberalen. De oppositionele socialisten boekten op dat moment wel progressie bij de deelstaatverkiezingen.

Ondertussen voltrok zich in Duitsland het zogenaamde “Wirtschatfswunder”, de sterke economische vooruitgang waar ook de arbeiders van profiteerden.

In 1961 won de CDU weer de verkiezingen, maar behaalde deze keer geen overtuigende meerderheid, mede door een aantal interne conflicten. Adenauer moest de FDP als coalitiepartner in zijn regering opnemen en werd in oktober vervangen door Ludwig Erhard, de belangrijkste man achter het Wirtschaftswunder. In 1965 werden de socialisten van Willy Brandt weer duidelijk verslagen door de CDU en kon Erhard opnieuw een kabinet vormen met de FDP.

Ludwig Erhard (1897-1977), bondskanselier van Duitsland van 1963 tot 1966

_{photo: Bundesarchiv, B 145 Bild-F015320-0001 / Patzek, Renate / CC-BY-SA 3.0 no changes}

Ondanks de verkiezingsoverwinning der CDU slaagde Erhard er niet in voldoende prestige als regeringsleider te verwerven. Toen op 27 okt. 1966 de FDP-ministers zich terugtrokken naar aanleiding van een geschil over de begroting, was zijn lot bezegeld. Op verzoek van zijn eigen partij trad Erhard af.

Zijn partijgenoot Kurt Georg Kiesinger werd 1 dec. 1966 als zijn opvolger tot kanselier gekozen. Deze vormde een coalitiekabinet met de SPD, waarvan de leider, Brandt, vice-kanselier en minister van Buitenlandse Zaken werd.

Deze Grote Coalitie zag kans de economische recessie van 1966 ongedaan te maken en een zeker herstel te bewerkstelligen. Toch waren er wrijvingspunten tussen de coalitiepartners, met name op het gebied van de buitenlandse politiek. In 1969 zorgde een kleine overwinning van de SPD bij de Bondsdagverkiezingen er dan ook voor dat de Grote Coalitie uiteen viel.

Willy Brandt (1913-1992), bondskanselier van Duitsland van 1969 tot 1974 en Nobelprijswinnaar voor de Vrede

_{photo: Anefo in hetpublieke domein}

De SPD vormde samen met de FDP een nieuwe coalitie onder leiding van Willy Brandt als kanselier, die na vervroegde verkiezingen op 19 nov. 1972 kon worden voortgezet. Na een spionageschandaal, waarbij een medewerker van hem was betrokken, trad Brandt in mei 1974 terug als bondskanselier. Hij werd opgevolgd door zijn partijgenoot Helmut Schmidt.

Na de verkiezingen van 1976 werd de bestaande SPD-FDP coalitie voortgezet. Begin jaren zeventig had de Duitse politiek zeer te lijden onder oliecrisis en de daarmee sterk samenhangende werkloosheid.

De verkiezingen van 1976 leverden weer een SPD/FDP-coalitie op. De jaren zeventig stonden ook in het teken van binnenlands terrorisme gepleegd door de Baader-Meinhofgroep of Rote Armee Fraktion. Daarmee samenhangend werden er Berufsverbote ingesteld wat inhield dat sollicitanten naar een ambtelijke functie bij de overheid gescreend werden op hun politieke denkbeelden. Het doel hiervan was om politiek radicaal denkenden uit te sluiten.

De jaren zeventig leverden politiek een nieuwe stroming op; de milieupartijen als de Grüne Liste en de Grünen zich in 1980 aaneensloten tot een politieke partij, de Grüne Partei.

Helmut Schmidt (1918-2015), bondskanselier van Duitsland van 1974 tot 1982

_{photo: Bundesarchiv, Bild 183-1990-0313-023 / Kluge, Wolfgang / CC-BY-SA no changes made}

De SPD/FDP-colatie behaalde in 1980 nog een vrij grote meerderheid maar daarna trad het verval in. Er waren grote meningsverschillen over het te voeren economische beleid en bondskanselier Schmidt had problemen met zijn achterban. Zomer 1982 leidde dit tot een breuk in de coalitie waarna er snel een akkoord met de christen-democraten getroffen werd en CDU-voorman Helmut Kohl een nieuwe regering vormde.

De verkiezingen van maart 1983 leverden het CDU zetelwinst op en de Grünen kwamen als vierde fractie de Bondsdag binnen met 27 zetels. De centrum-rechtse coalitie Kohl-Genscher bleef aan de macht en met de nieuwe president Richard von Weizsäcker kreeg West-Duitsland een ook internationaal zeer aansprekende staatshoofd en hij was tevens een grote steun voor de in het begin wat klungelige Kohl. Na de verkiezingen van 1987 bleken de Grünen geen eendagsvlieg maar wisten hun positie in het parlement te verstevigen. Eind jaren tachtig kwam de rechtsradicale Republikaner onder leiding van Franz Schönhuber aanvankelijk sterk opzetten en zorgen voor veel onrust. Het lukte deze partij echter niet om boven de 5%-grens uit te komen en kon daardoor geen plaats nemen in het parlement.

Bondskanselier Helmut Kohl in gesprek met de Nederlandse minister-president Ruud Lubbers

_{photo: Rob Croes / Anefo in het publieke domein}

Op weg naar hereniging van West- en Oost-Duitsland

In maart 1985 trad Michail Gorbatsjov als politiek leider aan van de Sovjet-Unie en begon langzaam maar beweging te komen in de Oost-West-machtsverhouding in Europa. In Duitsland werden de betrekkingen met de DDR en de regerende SED geïntensiveerd en werd er een politiek van “Wandel durch Annäherung” gevoerd. In de regeringsverklaring sprak bondskanselier Kohl zich duidelijk uit voor de hereniging maar de tijd was in de Sovjet-Unie en bij de leiders van de DDR nog niet rijp. Dar kwam nog bij dat de DDR-regering de Russische koers van glasnost en perestrojka sterk afwees en dardoor in de Duits-Duitse relatie steeds zwakker kwam te staan. Tijdens zijn bezoek aan de Bondsrepubliek zei de Oost-Duitse leider Honecker nog dat de grens tussen de twee landen moest verbinden in plaats van te scheiden.

In juni 1989 opperde de Gorbatsjov, tijdens zijn staatsbezoek aan Bonn, de mogelijkheid om de Berlijnse Muur af te breken.

In de zomer van 1989 vluchtten DDR-vakantiegangers massaal naar het westen, vaak via Oost-Europese landen waar al wat langer vrijheid heerste. Hierdoor raakte de Duitse kwestie in een stroomversnelling en in november 1989 werd de Berlijnse Muur afgebroken.

Net na de val van de Berlijnse Muur

_{photo: Raphaël Thiémard, CC Attribution-Share Alike 2.0 Generic no changes made}

Op 18 mei 1990 werd door de ministers van Financiën van beide landen een staatsverdrag ondertekend over de economische, monetaire en sociale eenwording. Op 5 mei begon het overleg tussen de twee Duitslanden en de geallieerden. Hierin werd overeengekomen dat het nieuwe Duitsland lid zou blijven van de NAVO en dat de Oder-Neisse grens door de Bundesrat en de Volkskammer erkend werd. In september fuseerden de CDU en de SPD met hun Oost-Duitse collega’s.

Op 3 oktober 1990 werd de hereniging van de Bondsrepubliek met de DDR door het Herenigingsverdrag bezegeld.

Oost- en West-Duitsland herenigd

In december 1990 werden de eerste parlementsverkiezingen in een herenigd Duitsland door de CDU gewonnen met 44% van de stemmen. De SPD bereikte met 33% een naoorlogs dieptepunt en de Grünen keerden helmaal niet terug in de Bondsdag. De coalitie tussen de CDU en de FDP werd voortgezet maar al in januari 1991 bleek dat de kosten voor de hele herenigingsoperatie veel hoger dan begroot waren en Kohl genoodzaakt werd om de belastingen te verhogen.

De Treuhand Anstalt kreeg de moeilijke en omvangrijke taak om 8000 staatsbedrijven in voormalig Oost-Duitsland en 3 miljoen ha grond te privatiseren. Door het afstoten en sluiten van bedrijven steeg de arbeidsonrust in het oosten van Duitsland en er volgde een diepe recessie in heel Duitsland.

Kaart van Duitsland na de Duitse Hereniging

_{afbeelding: Lencer, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unporte no changes made}

Begin jaren negentig stonden ook in het teken van de toegenomen vreemdelingenhaat waardoor de regering zich genoodzaakt voelde om de aanhoudende immigratie in te dammen. In juli 1993 volgde een wijziging van de grondwet waardoor vanaf toen vluchtelingen uit zogenaamde veilige landen konden worden uitgewezen en alle asielzoekers wel werden toegelaten.

In mei 1993 kwamen voor het eerst sinds het ontstaan van de Bondsrepubliek in 1955, gewapend Duitse soldaten in actie in een niet-NAVO-gebied; een V.N.-operatie in Somalië.

Stagnerende economie

Na twee ambtstermijnen werd Richard von Weiszäcker in 1994 als president opgevolgd door Roman Herzog van de CDU. De Bondsdagverkiezingen stonden voor een belangrijk deel in het teken van de economische ontwikkeling, die eerder en sterker een herstel te zien gaf. De CDU behaalde het slechtste verkiezingsresultaat sinds 1949, maar bleef wel de grootste partij en kon opnieuw met de liberale FDP een coalitieregering vormen onder leiding van Helmut Kohl, die met één stem meerderheid voor de vierde maal tot bondskanselier werd gekozen. Opmerkelijk was dat de extreem-rechtse partijen geen voet aan de grond kregen.

In 1995 stagneerde de economische groei en bleef de werkloosheid hoog, vooral in de voormalige DDR. Daar was de groei overigens het sterkst, wat vooral te danken was aan overheidsinvesteringen in de bouw en de infrastructuur.

Bondspresident Roman Herzog en de Argentijnse president Carlos Menem

_{photo: Presidencia de la Nación Argentina, CCommons Attribution 2.0 Generic no changes made}

Ondanks bedenkingen van de Bundesbank bleef de regering de plannen voor één Europese munt steunen. In 1996 leidden besprekingen over de Economische en Monetaire Unie (EMU) tot een felle strijd tegen bijna alle andere EU-landen, waarbij Bonn het streven naar een zo “hard” mogelijke euro, de toekomstige gemeenschappelijke munt, verdedigde. Naast het inbedden van de D-mark in een monetaire unie, kampte de Duitse economie in 1996 met nog enkele, onderling verbonden problemen: de economische en psychologische kloof tussen het oosten en het westen van het land, de modernisering van de verzorgingsstaat en het saneren van de overheidsfinanciën. Verder kwamen op internationaal gebied enige barsten aan het licht in de as Bonn–Parijs, waar het Franse protectionisme botste met het Duitse streven naar vrijhandel. De aanzienlijk verbeterde verhouding met Nederland kwam in 1995 onder meer tot uiting in de vorming van een Nederlands-Duitse militaire eenheid.

Het begrotingstekort kwam in 1997, dankzij extra privatiseringen en bezuinigingen, uit op 3%, precies de eis die Duitsland zelf had gesteld voor deelname aan de EMU. De aankondiging van de regering in maart 1997 om de miljardensubsidies aan de steenkolenmijnen tot 2005 drastisch te verlagen, leidde tot massale demonstraties van de vakbonden, waarna de regering besloot de sanering uit te stellen.

Het einde van het tijdperk Kohl

De Bondsdagverkiezingen van september 1998 verliepen voor Helmut Kohl teleurstellend en in de peilingen bleef zijn partij achter bij de SPD. Met diens nieuwe leider, de minister-president van de deelstaat Neder-Saksen Gerhard Schröder, presenteerden de sociaal-democraten zich als de partij van het Neue Mitte, waarbij men vooral mikte op veranderingen die vooral op economisch terrein lagen, zoals de bestrijding van de (jeugd)werkloosheid.

Gerhard Schröder, minister-president van Duitsland

_{photo: Campus Symposium GmbH, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

De coalitie CDU/CSU boekte de slechtste uitslag sinds 1949 en ook de liberale coalitiepartner FDP verloor flink en werd gehalveerd. Grote winnaar werd de SPD en zij werd de grootste partij in de Bondsdag. De nieuwe regering werd geformeerd uit een coalitie van de SPD en de Grünen die hiermee voor het eerst regeringsmacht op nationaal niveau. Gerhard Schröder werd de eerste sociaal-democratische premier sinds Helmut Schmidt. Oskar Lafontaine, vertegenwoordiger van de linkervleugel van de SPD, werd minister van Financiën met uitgebreide bevoegdheden. De politiek leider van de Grünen Joschka Fischer nam in de regering plaats als minister van Buitenlandse Zaken.

In december 1999 werd Duitsland geschokt door een enorm corruptieschandaal binnen de CDU. Zelfs Bondskanselier Kohl had steekpenningen aangenomen ten behoeve van de partijkas van de CDU. Kohl weigerde echter om namen te noemen en er zou een strafrechtelijk onderzoek tegen hem gehouden worden. Op 18 januari 2000 moest Kohl zijn functie van erevoorzitter van de CDU neerleggen, nadat duidelijk was geworden dat de partijtop hem niet meer steunde.

Periode Schröder

Op buitenlands politiek terrein bleef de nieuwe regering de lijn van Kohl volgen, en werden de banden met Frankrijk en Groot-Brittannië aangehaald. Economisch keek men met jaloerse blikken naar Nederland waar door o.a. het poldermodel het werkloosheidspercentage drastisch omlaag ging. Deze oplossing was echter niet weggelegd voor de Duitsers en in juli 1998 bedroeg de werkloosheid 10,9% van de beroepsbevolking, het hoogste percentage sinds 1945.

In de Oost-Duitse deelstaten was en is de situatie nog zorgelijker en kent men veel sociale problematiek. De nieuwe regeringscoalitie bleek veel moeite te hebben om eensgezind met elkaar op te trekken en al snel stapte de minister van Financiën, Oskar Lafontaine, uit de regering en legde ook zijn functie als partijvoorzitter neer.

In juni 1999 presenteerde de regering-Schröder een zeer ingrijpend bezuinigingsprogramma waarin voor ca. DM 30 miljard zou worden bezuinigd. Op 23 mei 1999 werd Johannes Rau van de SPD tot de nieuwe Bondspresident gekozen en in de zomer van dat jaar verhuisde de Bondsdag, inclusief 12.000 ambtenaren, naar Berlijn.

Johannes Rau, bondspresident van Duitsland

_{photo: Roland Gerrits / Anefo in het publieke domein}

Ook in het jaar 2000 ging de regering door met bezuinigingsmaatregelen en belastingverlaging voor ondernemingen. Door al deze maatregelen toonde de Duitse economie duidelijke tekenen van herstel. De economische ontwikkeling van de voormalige DDR was behoorlijk succesvol, alleen lag het werkloosheidspercentage vergeleken met het vroegere West-Duitsland nog aanzienlijk hoger.

De roodgroene regeringscoalitie onder leiding van bondskanselier Gerhard Schröder won de Duitse parlementsverkiezingen. De kiesgang makte de verwachtingen van een nek-aan-nek race waar. SPD en CDU/CSU kregen elk 38,5% van de stemmen.

Schröder mag weer een nieuwe regering vormen, maar is door de kiezers gestraft voor zijn haperende economische beleid. De SPD verloor 2,4% en kwam uit op 251 zetels, net voldoende om de grootste fractie in de Bondsdag te leveren. Schröder werd daarmee afgerekend op de massale werkloosheid waar zijn regering te weinig tegen had ondernomen. Meer dan 4 miljoen Duitsers zochten op dat moment een baan.

Horst Köhler werd op zondag 23 mei 2004 aangewezen als het nieuwe staatshoofd van Duitsland. De voormalige baas van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) kreeg de steun van de meerderheid van de zogeheten Bondsvergadering, het kiescollege dat de bondspresident aanwijst. Köhler volgde Johannes Rau op, die niet herkiesbaar was.

President van Duitsland Horst Köhler en vrouw Eva

_{Photo:Mathias Schindler CCAttribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Köhler kreeg 604 stemmen, één meer dan de vereiste absolute meerderheid. In totaal 1206 personen mochten bepalen wie tot 2009 het hoogste ambt van Duitsland bekleedt. Dat getal van 1206 is precies het dubbele van het aantal zetels in de volksvertegenwoordiging, de Bundestag. De 603 parlementariërs uit de Bondsdag vormen de ene helft van de Bondsvergadering. De overige 603 leden zijn een afspiegeling van de politieke verhoudingen in de deelstaten. Het gaat hierbij om premiers van de zestien deelstaten, afgevaardigden uit de regionale parlementen, ex-politici en bekende Duitsers. Hoewel hij sinds 1981 CDU-lid was, kreeg hij de reputatie vaak zakelijk en politiek onafhankelijk te handelen. De christen-democraten en liberalen bestempelden hem dan ook als ideale president voor alle Duitsers.

Periode Merkel

De verkiezingen in september 2005 werden door CDU/CSU nipt gewonnen (226 zetels tegenover 222 voor de SPD), waarna CDU/CSU en SPD voor het eerst sinds 1966 een grote coalitie vormden. Angela Merkel (CDU) werd op 22 november 2005 benoemd tot eerste vrouwelijke bondskanselier. In maart 2008 brengt Angela Merkel een historisch bezoek aan de Knesset, het Israëlisch parlement. In september 2009 wordt Merkel herkozen. Eind 2009 begin 2009 raakt Duitsland in een recessie en pompt grote sommen geld in de economie.

Angela Merkel, sinds 22 november 2005 bondskanselier van Duitsland

_{photo: kremlin.ru, Creative Commons Attribution 4.0 International no changes made}

In mei 2010 stemt het parlement schoorvoetend in met steun aan de Griekse economie. De publieke opinie is tegen deze steun. In mei 2011 besluit Duitsland in de nasleep van de nucleaire ramp in Japan in 2022 af te zien van alle kernenergie. In september 2013 haalt Merkel veel stemmen tijdens de parlementsverkiezingen, maar net niet de absolute meerderheid. In december 2013 rond ze coalitiebesprekingen af met de SPD en wordt ze regeringsleider van een zogenaamde"Grosse Koalition". In april 2014 voert Duitsland voor het eerst het minimumloon in. In september 2015 speelt Merkel een doorslaggevende rol in de migrantencrisis. Duitsland neem veel migranten op een gevleugelde uitspraak van Merkel is :"Wir Schaffen das".

In januari 2016 slaat de stemming om na seksuele aanvallen op vrouwen, in onder andere Keulen gepleegd, door daders met een Arabisch of Noord-Afrikaans uiterlijk. In december 2016 is er een zware aanslag met een truc op een kerstmarkt in Berlijn door Islamitische Staat waarbij 12 doden te betreuren zijn. In september 2017 profiteren de populisten van de partij Alternative fur Deutschland van de stemming in het land door als derde partij te eindigen bij de parlementsverkiezingen. Een coalitie is moeizaam te vormen. Eveneens in 2017 wordt Frank-Walter Steinmeier de 12e bondspresident van Duitsland. In maart 2018 treedt Merkel weer aan, na een voor Duitse begrippen heel lange formatie, als Bondskanselier van een nieuwe grote coalitie met de SPD.

Frank-Walter Steinmeier, 12e bondspresident van Duitsland

_{photo:UnknownCC Attribution 4.0 International no changes made}

Juli 2020 is Duitsland aan de beurt het voorzitterschap van de EU. Wellicht kan Angela Merkel nog voor een laatste keer haar gezag laten gelden om uit de moeilijke onderhandelingen over de begroting en de besteding van de Coronagelden te komen. Bij de verkiezingen van 2022 in Duitsland zal ze niet meer herkiesbaar zijn.

Bevolking

In Duitsland woonden in 2017 80.594.017 inwoners, waarvan 8 miljoen buitenlanders. Duitsland heeft daarmee de grootste bevolking van de landen van de Europese Unie. Duitsland is één van de meest dichtbevolkte landen van Europa, met iets minder dan 230 inwoners per km2. Alleen België, Nederland en het Verenigd Koninkrijk hebben een hogere bevolkingsdichtheid.

De dichtstbevolkte gebieden zijn de miljoenensteden (Berlijn, Hamburg en München), het industriegebied Rheinland-Westfalen, het Rijn-Main-gebied, het Rijn-Neckar-gebied en de omgeving van Stuttgart, het industriegebied Leipzig-Halle, het gebied Chemnitz-Zwickau en de omgeving van Dresden. Ruim 75% van de totale bevolking woont in de steden of in stedelijke gebieden.

De grootste bevolkingsconcentratie, ca. 11 miljoen mensen, bevindt zich in het Ruhr-gebied, waar steden als Essen, Duisburg en Dortmund zo dicht bij elkaar liggen dat ze zonder duidelijke grens in elkaar overlopen. Van de meer dan 80 miljoen inwoners wonen er ongeveer 15 miljoen mensen in het voormalige Oost-Duitsland en nog eens bijna 3,5 miljoen in Berlijn.

Er wonen relatief veel mensen in kleine dorpen van minder dan 5000 inwoners en in de vele middelgrote steden van 100.000-500.000 inwoners.

De grootste Duitse steden zijn:

Berlijn 3.563.000

Hamburg 1.831.000

München 1.438.000

Keulen 1.037.000

In het noorden van Sleeswijk-Holstein wonen ca. 60.000 Deens sprekende Duitsers van Deense oorsprong. Eenzelfde aantal heeft de Slavische Sorbische minderheid in het oosten (Lansitz). Ca. 30% van de buitenlanders zijn Turken, en verder Joegoslaven, Italianen, Grieken, Polen, Bosniërs en Kroaten. Door de grote stroom vluchtelingen naar Duitsland vanaf het einde van de jaren tachtig, afkomstig uit de Oostbloklanden, met name Oost-Duitsland, Joegoslavië, Rusland, maar ook uit Afrika en Azië, werd in 1993 het asielrecht ingeperkt.

Aantal inwoners Duitsland vanaf 1961

_{afbeelding:user:Valérie75, Creative Commons Attribution 2.0 Generic no changes made}

De bevolkingsopbouw, de bevolkingsgroei en het migratiesaldo hebben na de Duitse eenheid in 1991 een totaal andere ontwikkeling doorgemaakt in Oost- en West-Duitsland. Ten eerste kwam er door de val van de Muur een grote stroom migranten van Oost- naar West-Duitsland op gang. Verder groeide de bevolking na de eenwording sterk door de instroom van buitenlandse migranten. Van de totale bevolking hebben naar schatting 8 miljoen inwoners een buitenlandse nationaliteit.

Als laatste daalde het geboortecijfer in Oost-Duitsland sterk. Zo werden er in 1991 45% minder kinderen geboren dan in 1988. Sinds 1994 is dit aantal weer stijgende. Toch zet de vergrijzing in Oost-Duitsland nog steeds door en is er nog steeds sprake van een bevolkingsafname. In 1997 woonden er 1 miljoen mensen minder dan in 1989.

Bevolkingsgegevens Duitsland (2017)

Duitsland

Geboortecijfer 8,6 per 1000 inwoners

Sterftecijfer 11.7 per 1000 inwoners

Gemiddelde levensverwachting 80,8, mannen 78,5 en vrouwen 83,3

Bevolkingsgroei -0,16%

Bevolkingsopbouw:

0-14 jaar 13%

15-64 jaar 65%

65+ 22%

Bevolkingspiramide Duitsland

_{afbeelding: sdgedfegw, CC Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made}

Oost-Duitsland

De bevolkingsopbouw in het vroegere Oost-Duitsland of de “neue Länder” is zeer onevenwichtig. Door de twee wereldoorlogen zijn de leeftijden rond de 50 en 80 jaar ondervertegenwoordigd. Er is ook een terugval in geboorten in de leeftijden van 30 tot 40 jaar te zien als gevolg van de invoering van de anticonceptiepil.

Rond 1975 daalde het aantal geboorten aanzienlijk door het toestaan van abortus. Hierop volgde van overheidswege een geboortestimulerend beleid waardoor het aantal geboorten weer steeg en de 10- tot 20-jarigen sterk vertegenwoordig zijn in de Oost-Duitse bevolking.

West-Duitsland

Uiteraard zijn de invloeden van de beide wereldoorlogen ook in het vroegere West-Duitsland terug te vinden. De verschillen in bevolkingsopbouw zitten vooral in de periode na 1975. Geboorteregulering was in West-Duitsland veel minder dan in Oost-Duitsland dus de leeftijden tussen 10 en 20 jaar zijn in West-Duitsland veel beter vertegenwoordigd en de bevolkingspiramide kent een regelmatiger verloop.

Taal

Verspreiding

Het Duits is een Germaanse taal die vooral gesproken wordt in de Midden-Europese landen Duitsland, Oostenrijk, Liechtenstein en Noord-Zwitserland. Verder zijn er in de volgende landen en streken nog minderheden die ook Duits spreken: Zuid-Tirol, Elzas-Lotharingen, België, Tsjechië, Polen, Roemenië, Hongarije en Rusland (Wolgaduitsers).

Het Duits is de zevende taal op aarde en wordt door ca. 120 miljoen mensen gesproken.

Duits sprekende gebieden in de wereld

_{afbeelding: Shibo77, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unportedno changes made}

Verwant met het Duits zijn ook het Jiddisch, het Letzeburgs in Luxemburg, het Pennsilvaans in de Verenigde Staten en het Schwyzerdütsch in Zwitserland. Het Duits is sterk verwant met o.a. het Deens, Zweeds, Noors, Nederlands, Vlaams en Engels.

Het Hoog-Duits is de taal van de gehele bevolking. In Sleeswijk wordt ook Deens gesproken en een klein gedeelte van het land, rondom Cottbus en Bautzen, is tweetalig; behalve het Hoog-Duits wordt hier ook het West-Slavische Sorbisch gesproken.

Het Neder-Duits of Plat-Duits, dat nog in het noordwesten wordt gesproken, kent veel overeenkomsten met de streektalen in Oost-Nederland.

Geschiedenis

In de eerste eeuw na Christus vormden de verschillende West-Germaanse dialecten nog geen hechte taalkundige eenheid. Aangenomen wordt dat binnen het Karolingische rijk alle Germaanse stammen taalkundig wel als bij elkaar horend werden beschouwd. In het zuiden van Duitsland ontstonden langzamerhand de Hoog-Duitse dialecten die door taalveranderingen en klankverschuivingen een grote eenvormigheid vertoonden.

In het noorden breidden de Saksen hun macht steeds verder uit en daar kwam een Neder-Duits (Oud-Saksisch) taalgebied tot stand. Beide talen ondervonden sterke invloeden van het christendom en van de antieke Latijnse cultuurtraditie, met name bij de woordvorming en de woordbetekenis.

In de periode 800-1100 breidde het Duitse taalgebied zich verder uit naar het oosten en zuidoosten. Tussen 1170 en 1250 werd het Duits sterk beïnvloed door het Frans en ontstond het klassieke Middel-Hoog-Duits, een hoofse literatuurtaal.

Ontwikkelings van de Germaanse talen

_{afbeelding: Vlaemink, CC Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made}

Vanaf 1250 werd het Hoog-Duits steeds vaker gebruikt in ambtelijke stukken. Het Neder-Duitse taalgebied breidde zich vanaf 1100 uit tot aan de Oder, de Weichsel en ook naar Noordoost-Nederland. Ten oosten van de Elbe en de Salle ontstond een zogenaamde koloniale Oost-Middel-Duitse taal met elementen van verschillende geografische afkomst.

Vooral door de bijbelvertaling van Maarten Luther werd de Oost-Middel-Duitse schrijftaal de grondslag van de Duitse “Schriftsprache”. Deze ontwikkeling werd ook nog bevorderd door het humanisme en opkomende nationale gevoelens. De definitieve vestiging van de hedendaagse grammaticale en lexicale normen gebeurde met name door de invloed van grammatici in de 17e en 18e eeuw. Eind 18e, begin 19e eeuw beleefde de klassieke literatuurtaal een bloeiperiode. Het bleef echter een schrifttaal die vaak sterk verschilt van de gesproken dialecten. De spelling van deze schrijftaal werd rond 1900 vastgelegd.

Naast deze schrijftaal bestaat er een omgangstaal die regionaal wordt gekenmerkt door sterke klank- en woordvarianten. Door politieke, sociale en culturele ontwikkelingen worden de regionale verschillen tussen schrijftaal en omgangstaal steeds kleiner.

Voorbeeld van het Keulse dialect

_{photo: User Bordeaux on de.wikipedia, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes}

Godsdienst

Algemeen Artikel 4 van de grondwet garandeert de Duitse bevolking vrijheid van godsdienst: “Die Freiheit des Glaubens, des Gewissens und die Freiheit des religiösen und weltanschaulichen Bekenntnisses sind unverletzlich. Die ungestörte Religionsausübung wird gewährleistet”.

In 1919 werd de feitelijke scheiding tussen kerk en staat uitgeroepen.

Verdeling van de twee belangrijkste christelijke denominaties (katholicisme en protestantisme) over de Duitse staten 

_{afbeelding: KaterBegemot, CC Attribution 3.0 Unported no changes made}

In 2002 behoorde ca. 34% van de bevolking tot de protestantse, voornamelijk Lutherse kerken en eveneens 34% tot de rooms-katholieke kerk; 3,7% behoorde tot het islamitische geloof.

De joodse gemeenschap telde in 1995 72 gemeenten met in totaal bijna 54.000 leden. In 1933, voordat Hitler de macht overnam, woonden er in Duitsland nog ca. 530.000 joden. De grootste joodse gemeenschap bevindt zich in Berlijn en daarna volgen de gemeenschappen van Frankfurt en München. Traditionele joodse gemeenschappen in Leipzig en Dresden kunnen na de hereniging weer actief hun geloof belijden.

Protestantse kerken

Er zijn in totaal 18 lutherse en gereformeerde (reformierte) kerken in West-Duitsland die zijn verenigd in de Evangelische Kirche in Deutschland (EKD). De EKD heeft zich in 1991 verenigd met de Bund der Evangelischen Kirchen uit de voormalige DDR.

De evangelische kerken in Duitsland behoren tot de Wereldraad van Kerken en met de rooms-katholieke kerk wordt nauw samengewerkt.

De protestantse kerken organiseren tweejaarlijkse landelijke bijeenkomsten: de zogenaamde kerkdagen.

Percentage van de protestantse bevolking op districtsniveau volgens de resultaten van de volkstelling van 2011 in Duitsland

_{afbeelding: Michael Sander, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Rooms-Katholieke Kerk

Tot 1994 was de rooms-katholieke kerk in 23 bisdommen verdeeld, waarvan vijf aartsbisdommen. Na een herschikking vanwege de Duitse eenheid heeft Duitsland op dit moment 20 bisdommen en zeven aartsbisdommen, Bamberg, Keulen, Freiburg, München en Freising, Paderborn, Hamburg (nieuw) en Berlijn (was vroeger een bisdom). Het aartsbisdom Keulen is het rijkste ter wereld, mede dankzij de kerkbelasting (“Kirchensteuer”).

De rooms-katholieke kerk organiseert tweejaarlijkse bijeenkomsten: de zogenaamde katholiekendagen.

Bisdommen en aartsbisdommen in Duitsland

_{afbeelding: Maximilian Dörrbecker (Chumwa) CC 2.5 Generic no changes made}

Samenleving

Staatsinrichting

De grondwet van 23 mei 1949 verklaarde de Bondsrepubliek tot een “federatieve, democratische, parlementaire en sociale rechtsstaat”.

In Duitsland zijn de drie machten bij de centrale regering als volgt verdeeld:

- wetgevend: de Bondsdag en de Bondsraad

- uitvoerend: de Bondsregering en de bondskanselier

- rechtsprekend: het Bundesverfassungsgericht en de rechterlijke macht in het algemeen

Overzicht politieke systeem in Duitsland

_{afbeelding: Mortadelo2005, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

De Bondsdag, het parlement, is het hoogste orgaan en oefent de wetgevende macht uit. De Bondsdag is te vergelijken met de Nederlandse Tweede kamer. De Bondsdag wordt voor vier jaar door het volk gekozen via algemeen direct kiesrecht, volgens een stelsel dat een compromis vormt tussen de evenredige vertegenwoordiging en het meerderheidsstelsel. In bepaalde gevallen kan hij ontbonden worden.

De belangrijkste taken zijn: wetgeving, het controleren van de regering en het kiezen van de bondskanselier. Op dit moment telt de Bondsdag 672 afgevaardigden die in 1999 van Bonn naar Berlijn verhuisd zijn.

De Bondsraad bestaat uit 69 leden van de zestien Duitse deelstaatregeringen (drie, vier, vijf of zes naar gelang het aantal inwoners van de desbetreffende deelstaat). De Bondsraad heeft o.a. een opschortend vetorecht tegen de meeste wetten die door de Bondsdag zijn aangenomen.

De Bondsraad is enigszins te vergelijken met de Nederlandse Eerste Kamer. Het grote verschil is dat de Bondsraad een grote stem heeft bij de totstandkoming van wetten die de deelstaten betreffen.

De politieke machtsverhoudingen in de Bondsraad zijn afhankelijk van de partijsamenstelling van de deelstaatregeringen. Het kan zo zijn dat de Bondsraad een andere meerderheid heeft dan de Bondsdag.

Gebouw in Berlijn waar de bondsraad van Duitsland zetelt

_{photo: campsmum / Patrick Jayne and Thomas, CC Attribution 2.0 Generic no changes made}

De Bondsregering bestaat uit de bondskanselier (de voorzitter van de regering), en de bondsministers. De bondskanselier wordt door de Bondsdag benoemd op voordracht van de bondspresident; de bondsministers worden door de bondspresident benoemd op voordracht van de bondskanselier. De bondskanselier heeft een grote persoonlijke macht want stippelt bijvoorbeeld de richtlijnen voor het regeringsbeleid uit, waardoor hij grote achting binnen het kabinet heeft.

Hoewel alle ministers verantwoording schuldig zijn aan de Bondsdag, kan alleen tegen de kanselier een zogenaamde “constructieve motie van wantrouwen” worden aangenomen, aangezien hij het enige kabinetslid is dat door het parlement gekozen is. Hij hoeft dan slechts af te treden indien de meerderheid het eens is over de keuze van een opvolger.

In de Duitse naoorlogse geschiedenis is het tot nu toe één keer gebeurd dat een kanselier door zo’n motie naar huis werd gestuurd (Helmut Schmidt in 1982).

Overzicht Bondskanseliers Duitsland sinds 1949

naam	periode	politieke partij
Konrad Adenauer (1876-1967)	1949-1963	CDU
Ludwig Erhard (1897-1977)	1963-1966	CDU
Kurt Georg Kiesinger (1904-1988)	1966-1969	CDU
Willy Brandt (1913-1992)	1969-1974	SPD
Walter Scheel (1919-2016)	1974	FDP
Helmut Schmidt (1918-2015)	1974-1982	SPD
Helmut Kohl (1930-2017)	1982-1998	CDU
Gerhard Schröder (1944-)	1998-2005	SPD
Angela Merkel (1954- )	2005-	CDU

De bondspresident is het staatshoofd maar heeft slechts zeer beperkte bevoegdheden en het is dan ook voornamelijk een representatieve functie. De president ondertekent nieuwe wetten, waarna ze in functie treden. Hij wordt voor vijf jaar gekozen door de bondsvergadering, een college bestaande uit de Bondsdag en een gelijk aantal afgevaardigden, gekozen door de parlementen van de deelstaten en kan één keer herkozen worden.

De functie van bondspresident is te vergelijken met die van de Nederlandse koningin. Het grote verschil is dat de Duitse president op eigen titel gevoelige thema’s mag aansnijden, terwijl de Nederlandse koningin geen politieke uitspraken mag doen.

Overzicht Bondspresidenten Duitsland sinds 1949

naam	periode	politieke partij
Theodor Heuss (1884-1963)	1949-1959	FDP
Heinrich Lübke (1894-1972)	1959-1969	CDU
Gustav Heinemann (1899-1976)	1969-1974	SPD
Walter Scheel (1919-2016)	1974-1979	FDP
Karl Carstens (1914-1992)	1979-1984	CDU
Richard von Weizsäcker (1920-2015)	1984-1994	CDU
Roman Herzog (1934-2017)	1994-1999	CDU
Johannes Rau (1931-2006)	1999-2004	SPD
Horst Köhler (1943- )	2004-2010	CDU
Christian Wulff (1959- )	2010-2012	CDU
Joachim Gauck (1940- )	2012-2017	partijloos
Frank-Walter Steinmeier (1956- )	2017-	SPD

De hoogste rechtsprekende macht in Duitsland is het constitutioneel gerechtshof of Bundesverfassungsgericht, en samengevat kan men stellen dat het waakt over de grondwet. Het bestaat uit twee senaten van elk acht rechters die voor de helft gekozen worden door de Bondsraad en voor de andere helft door een kiescommissie van de Bondsdag.

Zowel deelstaten als individuen die het niet eens zijn over de interpretatie van de grondwet kunnen het Bundesverfassungsgericht vragen een oordeel te vellen. Ook kan elke Duitse staatsburger een klacht bij het gerechtshof neerleggen en de uitspraak van het hof is bindend voor alle staatsorganen, partijen en personen.

Gebouw van het Bundesverfassungsgericht in Karlruhe, Duitsland

_{photo: Guido Radig at German Wikipedia, CC Attribution-Share Alike 3.0 Germany no changes}

De deelstaten of Länder hebben elk hun eigen volksvertegenwoordiging, de Landtag. De Landtag kiest een minister-president, die de andere leden van de regering benoemt. In Hamburg en Bremen heeft men in plaats van de Landtag de Bürgerschaft en in plaats van de regering de Senat.

De grondwet bakent de bevoegdheden van Bond en de deelstaten af. Buitenlandse zaken, nationaliteit, geldwezen, maten en gewichten, spoorwegen, luchtverkeer, octrooi- en auteursrecht zijn aan de Bond voorbehouden, en verder geldt: “Bondsrecht breekt deelstaatrecht”.

Voor de huidige politieke situatie, zie hoofdstuk geschiedenis.

Kiesstelsel

Het Duitse kiessysteem verschilt sterk van en is ingewikkelder dan het Nederlandse systeem. Zo kan de Duitse kiezer twee keer haar of zijn stem uitbrengen. Met de eerste stem of “Erststimme” kiest een kiezer een kandidaat in haar of zijn district volgens het meerderheidsprincipe of “Mehrheits/Persönlichkeitswahl”. Met de tweede stem of “Zweitstimme” kan er op een partijlijst gestemd worden volgens het principe van evenredige vertegenwoordiging of “Verhältniswahl”.

De zetels worden verdeeld aan de hand van de op de lijsten van partijen of “Landeslisten” uitgebrachte stemmen (Zweitstimme). Aan de hand van deze stemmen wordt berekend hoeveel zetels een partij heeft gekregen op nationaal niveau, die daarna worden verdeeld per deelstaat.

Uitslag landelijke verkiezingen Duitsland 2017

_{afbeelding: JDuggan101, CC Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made}

Pas daarna wordt er gekeken naar het aantal Erststimmen. Het aantal “Direktmandaten” wordt vervolgens afgetrokken van het aantal mandaten waarop een partij in een deelstaat recht heeft volgens de tweede stem. Het aantal zetels dat overblijft wordt verdeeld onder de kandidaten die het hoogst op een Landesliste staan maar geen Direktmandat hebben behaald. Kort gezegd geeft de tweede stem de doorslag voor de zetelverdeling in de Bondsdag.

Normaal gesproken kan een politieke partij pas toe treden tot de Bondsdag als zij minstens 5% van de stemmen behaald heeft. Ook wanneer een partij in drie of meer kiesdistricten de meeste stemmen krijgt kan zij toetreden tot de Bondsdag. Zo’n partij krijgt de status van “Gruppe” en dan heeft men niet zoveel rechten als van een direct gekozen fractie. Een beperking is bijvoorbeeld dat een “Gruppe” niet in alle commissies is vertegenwoordigd.

De Bondsrepubliek is opgedeeld in 328 kiesdistricten of “Wahlkreise” en elke kiezer mag een stem uitbrengen op een kandidaat binnen zijn of haar kiesdistrict (Erststimme). De kandidaat die de meeste stemmen wint binnen een district, wordt direct gekozen in de Bondsdag (Direktmandat).

Wahlkreisen (kiesdistricten) Duitsland

_{afbeelding: Wahlatlas CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Administratieve indeling

Duitsland is onderverdeeld in 16 Länder, elk met een eigen grondwet en een direct gekozen parlement en regering. De deelstaten zijn veel zelfstandiger dan de Nederlandse provincies en mogen o.a. op het gebied van onderwijs, natuurbescherming, waterhuishouding en gezondheidszorg een eigen beleid bepalen, mits ze binnen de kaders van de wetten die de Bondsregering heeft opgesteld.

Op buitenlandse politiek, defensie, spoorwegen, en een deel van de belastingen hebben de deelstaten geen invloed. Op het gebied van strafrecht, vreemdelingenbeleid, woningbouw en milieuwetgeving zijn de bondsregering en de regeringen van de deelstaten samen verantwoordelijk.

Conflicten tussen de deelstaten en de federale regering worden vaak opgelost door het Bundesverfassungsgericht.

Overzicht Duitse deelstaten

_{afbeelding: Christiaan, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Overzicht deelstaten Duitsland

naam	hoofdstad	inwoners	oppervlakte
Baden-Württemberg	Stuttgart	10.716.000	35.751 km²
Bayern	München	12.692.000	70.553 km²
Berlijn	n.v.t.	3.500.000	889 km²
Brandenburg	Potsdam	2.500.000	29.053 km²
Bremen	n.v.t.	661.000	326 km²
Hamburg	n.v.t.	1.774.000	755 km²
Hessen	Wiesbaden	6.094.000	21.114 km²
Mecklenburg-Vorpommern	Schwerin	1.600.000	23.170 km²
Niedersachsen	Hannover	7.860.000	47.343 km²
Nordrhein-Westfalen	Düsseldorf	17.860.000	34.070 km²
Rheinland-Pfalz	Mainz	4.012.000	19.486 km²
Saarland	Saarbrücken	990.000	2.570 km²
Sachsen	Dresden	4.056.000	18.338 km²
Sachsen-Anhalt	Magdeburg	2.232.000	20.443 km²
Schleswig-Holstein	Kiel	2.831.000	15.731 km²
Thüringen	Erfurt	2.155.000	16.251 km²

Korte beschrijving alle deelstaten van Duitsland:

Baden-Württemberg

Ligging Baden-Württemberg in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Baden-Württemberg is de derde grootste deelstaat van Duitsland en qua oppervlakte even groot als België en Luxemburg samen. Het land staat bekend als het belangrijkste hightechgebied van Duitsland en zelfs van Europa! Ondernemingen als Mercedes Benz, Bosch, Porsche en Zeiss zijn van oorsprong allemaal ondernemingen uit deze deelstaat. Verder is Baden-Württemberg het land van de kuuroorden en baden. De deelstaat ontvangt elk jaar miljoenen gasten.

De belangrijkste industrieën zijn de elektrotechniek, machinebouw en de automobielindustrie. Ook jonge industrieën als de biotechnologie, ICT-sector, medicijntechniek en microtechnologie worden in Baden-Württemberg steeds belangrijker. Er bestaan onder andere biotechnologieparken in Heidelberg, Freiburg, Ulm en Karlsruhe en er zijn circa 2.200 software ondernemingen in de deelstaat gevestigd. Ongeveer een derde van alle goederen en diensten die in de deelstaat zijn geproduceerd is bestemd voor de export. Het exportvolume van Baden-Württemberg is groter dan die van Spanje, Zwitserland of Zweden. Groeisectoren zijn delen van de dienstverlening en de bouwnijverheid.

Ongeveer 70 procent van de bevolking is woonachtig in de stedelijke gebieden en de grootste steden zijn: Stuttgart, Mannheim, Karlsruhe en Freiburg.

Beieren (Bayern)

Ligging Beieren in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Beieren is de grootste deelstaat van Duitsland en qua oppervlakte net zo groot als de Benelux of Ierland. De deelstaat stond bekend als een economisch achtergebleven gebied met een sterk agrarisch karakter, maar heeft zich sinds de Tweede Wereldoorlog sterk ontwikkeld tot één van de meest ontwikkelde deelstaten op het gebied van industrie en dienstverlening. Het aandeel van landbouw aan het BBP is nu nog maar 1,3%.

In Beierenzijn meer dan 600.000 midden en kleinbedrijven (MKB) gevestigd. Meer dan 77% van de Beierse werknemers is werkzaam in het MKB. Vooral de bedrijfsgerichte dienstverlening heeft zich in de afgelopen jaren positief ontwikkeld. Deze sector laat tussen 1996 en 1999 een groei zien van 12.400 ondernemingen tot een totaal van 127.000. Het is vooral aan het MKB te danken dat de deelstaat Beieren het laagste percentage werklozen in de Bondsrepubliek heeft. De laatste vier jaar heeft het MKB voor 144.000 nieuwe arbeidsplaatsen gezorgd waar het verlies aan arbeidsplaatsen bij grote ondernemingen mee gecompenseerd is. Beieren heeft ook grote multinationals op haar grondgebied zoals Dasa-Aerospace, BMW, Adidas, Siemens en Audi. Beieren heeft ook veel technologische sectoren zoals informatie- en communicatietechnologie, geneesmiddelenindustrie, biotechnologie en ruimetvaarttechnologie. Op het gebied van dienstverlening is Beieren vestigingsplaats nummer één en voor banken nummer twee in Duitsland. De regio München telt meer dan 10.000, veelal jonge, mediaondernemingen (gedrukte media, audiovisuele media, multimedia, reclame en informatiediensten).

De zes belangrijkste industrieën naar omzet zijn:

1. Automobielindustrie

2. Machinebouw

3. Elektrotechniek

4. Voedingsindustrie

5. Chemische industrie

6. Radio-, TV- en perstechniek

Berlijn

Ligging Berlijn in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Berlijn is de hoofdstad van Duitsland en wordt ook beschouwd als één van de zestien deelstaten. In Berlijn wonen ongeveer evenveel mensen als in heel Ierland. De kleine deelstaat ligt midden in de deelstaat Brandenburg.

De dienstverlening is de grote motor achter de economie van BerlijnBelangrijke kernsectoren in Berlijn zijn verkeerstechniek, biotechnologie, media en communicatie, milieutechniek en de farmaceutische industrie.

De mediasector in Berlijn is één van de belangrijkste in Duitsland. Berlijn heeft 7.700 ondernemingen en ongeveer 70.000 werknemers die actief zijn in de media- en communicatiesector. In de stad concurreren 20 radiostations en 7 televisieomroepen produceren in Berlijn hun programma’s. Berlijn is ook de tweede uitgeversstad van Duitsland. Er verschijnen in Berlijn meer lokale publicaties dan waar ook in Europa. Er verschijnen onder andere 7 dagbladen, 4 zondagskranten, 1 weekkrant en 11 stadsmagazines.

De industrie in Berlijn wordt gekenmerkt door kleine en middelgrote ondernemingen. Van de 2.200 ondernemingen heeft 94 procent minder dan 200 werknemers in dienst. De grootste werkgevers in Berlijn zijn Deutsche Bahn AG, Siemens AG, Bankgesellschaft Berlin. Belangrijke productiebedrijven in Berlijn zijn: BMW (motorfietsen), Mercedes (automotoren), Ford, DaimlerChrysler, Gilette, Philip Morris en Samsung. Enkele ondernemingen met een (Europees) hoofdkantoor in Berlijn zijn: Siemens, Deutsche Bahn, Debis, IBM Deutschland en Coca-Cola. Ook zijn de medische en biotechnologie belangrijke sectoren met groeipotentieel. Berlijn is op dit moment de belangrijkste biotechniekregio met meer dan 120 bedrijven.

Brandenburg

Ligging Brandenburg in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Brandenburg grenst aan Polen en dit maakt de deelstaat interessant voor ondernemers die ook geïnteresseerd zijn in Oost-Europa als afzetgebied. De deelstaat is qua oppervlakte te vergelijken met België< en de grootste steden van Brandenburg zijn Potsdam, Cottbus en Brandenburg.

De deelstaat blijft samen met Mecklenburg-Vorpommern het zorgenkindje van de Neue Bundesländer. De economische groei blijft achter bij de andere deelstaten en het werkloosheidspercentage is nog steeds hoog (17,9 procent in juli 2000).

Het opleidingsniveau is Brandenburg is hoog want meer dan 80 procent van de bevolking heeft een opleiding genoten en één op de drie mensen bezit een hogeschool- of universiteitsdiploma.

Belangrijke industrietakken zijn energie, chemie, spoorwegbouw en houtverwerking, maar ook nieuwe industrieën als verkeerstechniek (lucht- en ruimtevaart), biotechnologie, media en communicatie en elektrotechniek komen sterk op. De grootste branche in Brandenburg is nog steeds de voedingsmiddelenindustrie die goed is voor een omzet van ongeveer 4 miljard mark.

Verder is Brandenburg bestemmingsland nummer één van de nieuwe deelstaten met betrekking tot toerisme. Er zijn circa 7.000 horecabedrijven die 45.000 mensen in dienst hebben en voor een omzet zorgen van ca. 909 miljoen euro.

Grote ondernemingen die zich in Brandenburg gevestigd zijn onder andere BMW/Rolls-Royce, Mercedes-Benz, ABB, Bosch-Siemens en BASF.

In Brandenburg zijn meer dan twintig Nederlandse ondernemingen actief.

Bremen

Ligging Bremen in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

De kleinste deelstaat van Duitsland is Bremen en bestaat uit de stad Bremen en de havenstad Bremerhaven. Het gebied tussen Bremen en Bremerhaven (65 km) behoort niet tot de deelstaat Bremen maar tot de deelstaat Niedersachsen.

Er zijn meer dan 20.000 bedrijven in Bremen gevestigd. Transport, logistiek, scheepvaart en handel zijn de belangrijkste economische sectoren voor Bremen. Maar ook de automobielindustrie en de voedingsindustrie (bier, vis, koffie, chocolade) zijn in Bremen goed vertegenwoordigd. Enkele grote producenten zijn Beck & Co (Beck's Bier), Kellogg's, Kraft Jacobs Suchard en Nordsee.

Verder wordt Bremen ook wel aangeduid als call-center-city van Duitsland. Er zijn in Bremen ongeveer 40 call-centers met in totaal 2.000 werknemers.

Andere belangrijke industrieën zijn: staalproductie, elektrotechniek en vliegtuigbouw.

Hamburg

Ligging Hamburg in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

De stadstaat Hamburg is na Berlijn de stad met de meeste inwoners in Duitsland. De 1,7 miljoen inwoners zorgen voor 4 procent van het totale bruto binnenlands product van Duitsland. De stad beschikt over één van de grootste havens van de wereld en ligt centraal tussen Scandinavië, Oost- en West-Europa.

Handel en dienstverlening zijn belangrijke economische sectoren in Hamburg, en ongeveer 75 procent van de beroepsbevolking is werkzaam in de dienstverlening. Met name verzekeringsmaatschappijen, banken, softwareontwikkelaars, consultants, advocaten, brancheorganisaties en handelsondernemingen zijn in Hamburg goed vertegenwoordigd. Verder is Hamburg samen met het Franse Toulouse toonaangevend op het gebied van de civiele luchtvaartindustrie in Europa. In Hamburg zijn de belangrijke ondernemingen Airbus en Lufthansa Technik gevestigd en de stad beschikt over een internationale luchthaven. Verschillende uitgeverijen, televisieomroepen, PR- en reclamebureaus en filmbedrijven hebben Hamburg als vestigingsplaats gekozen.

Van de 500 omzetsterkste ondernemingen in Duitsland zijn er 41 gevestigd in Hamburg en er zijn ongeveer 2.300 buitenlandse ondernemingen in Hamburg actief.

Hessen

Ligging Hessen in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

De deelstaat Hessen is het verkeers- en dienstverleningscentrum van Duitsland. Het economische zwaartepunt is de Rhein-Main Region met als voornaamste stad Frankfurt. Frankfurt am Main is de grootste stad van Hessen en een van de belangrijkste financiële- en handelsplaatsen van Europa. Er hebben zich meer dan 400 financiële instellingen gevestigd, waarvan ruim tweederde buitenlandse banken zijn. Verder beschikt Frankfurt over het grootste station en de één na belangrijkste luchthaven (na Londen Heathrow) van Europa.

Naast de financiële dienstverlening en de transportsector staat Hessen ook bekend als beursland. Ongeveer 41 procent van alle Duitse beurzen vinden in Hessen Frankfurt plaats. Hessen heeft niet alleen maar dienstverlenende bedrijven, maar ook de industrie is in Hessen vertegenwoordigd. De grootste industriële sector is de chemische/farmaceutische industrie, de auto-industrie, de machinebouw, softwarebedrijven en de kunststof/gummi-industrie.

Enkele belangrijke ondernemingen in Hessen zijn: Opel, AEG, Deutsche Bank AG, Deutsche Bundesbahn, Mannesmann, Siemens, Linde, Hoechst, Lufthansa, FedEx, UPS, EMS en DHL.

De grootste steden van Hessen zijn: Frankfurt am Main, Wiesbaden, Kassel, Darmstadt en Offenbach am Main.

Mecklenburg-Vorpommern

Ligging Mecklenburg-Vorpommern in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Mecklenburg-Vorpommern is de meest noordoostelijke deelstaat van Duitsland en ligt centraal gelegen tussen Hamburg, Berlijn en het Poolse Szczecin. Mecklenburg-Vorpommern is de dunst bevolkte deelstaat van Duitsland en heeft een zeer hoog werkloosheidscijfer. In 1999 bedroeg het gemiddelde werkloosheidscijfer 19,4 procent. Het land is nog steeds in opbouw en investeringen door de overheid zijn nog steeds noodzakelijk.

De deelstaat heeft een maritiem karakter. Dit komt niet alleen door de kustlijn die een lengte heeft van 354 kilometer maar ook door de verschillende binnenmeren. Het grootste meer van Duitsland, Müritz, ligt in Mecklenburg-Vorpommern. De scheepsbouw is dan ook een belangrijke sector in Mecklenburg-Vorpommern.

In 2002 plaatste de UNESCO de Hanzesteden Stralsund en Wismar op de lijst van Werelderfgoederen. De steden staan bekend als vertegenwoordigers van de zogeheten Duitse"baksteengotiek".

Nedersaksen (Niedersachsen)

Ligging Nedersaksen in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Niedersachsen is de op één na grootste deelstaat van Duitsland en is groter dan bijvoorbeeld Nederland, België of Denemarken. De meeste inwoners en industrie zijn te vinden in het zuidelijke gedeelte van de deelstaat in de gebieden rond Hannover, Braunschweig en Hildesheim.

Meer dan 60% van het land in wordt voor landbouwactiviteiten gebruikt en toch is Niedersachsen geen agrarische deelstaat meer. Minder dan 4 procent van de beroepsbevolking is namelijk werkzaam in de landbouw. De meeste arbeidskrachten (39 procent) zijn actief in de dienstverlening. Ongeveer 30 procent van de beroepsbevolking is werkzaam in de industrie en 20 procent in de handel en transportsector.

Transport en logistiek zijn belangrijke factoren in Niedersachsen doordat belangrijke Noord-Zuid en Oost-West verbindingen dwars door de deelstaat lopen. Niedersachsen beschikt over een uitgebreide en kwalitatief hoogstaande verkeersinfrastructuur. Verder zijn ook de verzekeringssector, automobielsector en hoogwaardige industrieën, zoals de ICT sector en de biotechnologie, in Niedersachsen aanwezig.

Enkele grote ondernemingen in Niedersachsen zijn Volkswagen, Continental, Polygram, AEG, IBM, Minolta, Toshiba en Solvay. Verder zijn ook TUI, Duitsland grootste touroperator, en natuurlijk Deutsche Messe AG gesitueerd in Niedersachsen. In totaal zijn er 243.000 bedrijven in Niedersachsen gevestigd.

Noordrijn-Westfalen (Nordrhein-Westfalen)

Ligging Noordrijn-Westfalen in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Noordrijn-Westfalen is de belangrijkste deelstaat van Duitsland. Hier wonen de meeste inwoners en ongeveer 22 procent van het bruto binnenlands product wordt hier gegenereerd. Noordrijn-Westfalen is even groot als België en Luxemburg samen en heeft meer inwoners dan heel Nederland. Ook voor Nederland is dit een belangrijke deelstaat. Van de totale Nederlandse export naar Duitsland gaat er ruim 30% naar deze Duitse deelstaat.

Bijna alle industrieën zijn hier vertegenwoordigd en belangrijke sectoren zijn de technologie en de dienstverleningssector. De belangrijkste subsectoren zijn chemie, machinebouw, staalindustrie, voedingsmiddelenindustrie, metaalverwerking/automobielindustrie, elektronicasector en de papier-, uitgevers- en drukindustrie. 20 van de 40 grootste bedrijven van Duitsland zijn in NRW gevestigd waaronder VEBA, Deutsche Telekom, RWE, Bayer, Thyssen, Mannesmann, Ford, Krupp-Hoesch, Bertelsmann en Henkel.

Wat Nederland betreft: ons land is de eerste exporteur naar Noordrijn-Westfalen en de tweede importeur van Noordrijn-Westfalen.

Rijnland-Pfalz (Rheinland-Pfalz)

Ligging Rijnland-Pfalz in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Rijnland-Pfalz heeft een mooi en afwisselend landschap waadoor de Rijn en de Moezel zich een weg banen. Rijnland-Pfalz is het grootste wijnbouwland van Duitsland.

Het grootste chemieconcern van Europa, BASF, zetelt in Rijnland-Pfalz. BASF is met 44.850 werknemers de grootste werkgever in Rijnland. Verder is Rijnland de vestigingplaats van onder andere de glasfabriek Schott, Mercedes, Boehringer, Opel, IBM en de RTV-zenders ZDF, SAT1, 3sat en SWR.

De chemische industrie is de belangrijkste industrie in Rijnland-Pfalz met een omzet van meer dan 30 miljard mark. Verder zijn de machinebouw en de auto-industrie ook hier motoren achter de economie van het land. Andere grote industrieën zijn de kunststofindustrie, glasindustrie, metaalverwerking en de papier- en drukindustrie.

In 2002 plaatste de UNESCO het 65 kilometer lange Mittelrheintal tussen de steden Bingen en Koblenz op de kijst van Werelderfgoederen. In het Rijndal ligt onder meer de rots waarop volgens de legende de verleidelijke Loreley voorbijvarende schippers in het verderf stortte met haar gezang.

Saarland

Ligging Saarland in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Saarland is de kleine deelstaat van Duitsland en is net zo groot als de provincie Drenthe. De dienstverlening is een belangrijke motor achter de economie in Saarland en daaronder vallen toerisme, softwareontwikkeling, telecommunicatie en consultancy. Vooral het toerisme is in de afgelopen sterk gestegen. Sinds 1986 is het aantal overnachtingen in Saarland verdubbeld en er werken circa 20.000 mensen in deze sector.

De grootste groeisectoren in de industrie zijn de machinebouw, de automobielindustrie, de kunststofverwerkende industrie en de metaalverwerkende industrie geconstateerd. Twee grote ondernemingen in Saarland zijn Ford en Villeroy & Boch.

Saksen (Sachsen)

Ligging Saksen in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Sachsen grenst aan Tsjechië, Polen en enkele andere Duitse deelstaten. Door deze gunstige geografische ligging vervult Sachsen een belangrijke brugfunctie tussen Oost- en West-Europa. Qua inwoners is het land even groot als Denemarken en daarmee de grootste Oost-Duitse deelstaat. De deelstaat heeft een jonge bevolking met een gemiddelde leeftijd van 35 jaar. Het gemiddelde ligt hiermee een jaar lager dan in de andere nieuwe deelstaten en drie jaar lager dan in de oude deelstaten.

Van alle Oost-Duitse deelstaten gaat het relatief het beste met Sachsen. Weliswaar is de economische groei zeker niet overweldigend te noemen (1,3 procent in 1999); de exportquote neemt daarentegen gestaag toe (24,4 procent in 1999). De deelstaat is zeer populair bij nieuwe investeerders vanwege goede vestigingsplaatsfactoren zoals een uitstekend communicatienetwerk en infrastructuur, goed opgeleid personeel, goede investeringsregelingen en de nabijheid van hogescholen en universiteiten.

De werkloosheid is net als in de andere Oost-Duitse deelstaten vrij hoog. In 1999 bedroeg het werkloosheidscijfer 18,6 procent, iets onder het gemiddelde van alle Oost-Duitse deelstaten (19,1 procent).

Bijna alle industrieën zijn in Saksen vertegenwoordigd. Een belangrijke industrie in Saksen is de micro-elektronica en verder traditionele industrieën als de textielindustrie, de machinebouw en de auto-industrie. Enkele grote bedrijven in Saksen zijn Audi, Melitta, Stabag, Wella en de Dresdner Bank.

Saksen-Anhalt (Sachsen-Anhalt)

Ligging Saksen-Anhalt in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Saksen-Anhalt is ongeveer net zo groot als Hessen en ca. 25% van de bevolking woont in de steden Halle, Magdeburg en Dessau. Rond Saale en Unstrut liggen de meest noordelijke wijngebieden van Duitsland.

Chemie, machinebouw en de voedingsindustrie zijn de belangrijkste industrieën. Coca Cola, Nestlé, Erasco, Elf, Akzo Nobel, Dow Chemical en Bayer hebben veel geïnvesteerd in deze regio.

Sleeswijk-Holstein (Schleswig-Holstein)

Ligging Sleeswijk-Holstein in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Sleeswijk-Holstein is de meest noordelijke deelstaat van Duitsland en grenst onder andere aan Denemarken en aan de Noord- en Oostzee. Sleeswijk-Holstein verbindt Scandinavië met West-Europa en de deelstaat vormt dan ook een distributieschakel tussen deze twee gebieden. Het kanaal tussen de Noord- en Oostzee is één van de drukste (aangelegde) kanalen van de wereld.

Hamburg ligt vlakbij Sleeswijk-Holstein en de deelstaat profiteert daar behoorlijk van. Veel industrieën liggen in de buurt van Hamburg, maar nog net op het grondgebied van Sleeswijk-Holstein. In totaal zijn er ongeveer 100.000 bedrijven in de deelstaat gevestigd.

Belangrijke sectoren in Sleeswijk-Holstein zijn de machinebouw (Krupp Maschinebau), de voedingsindustrie, meet- en regeltechniek, chemische industrie en de uitgeverijbranche (Axel Springer Verlag). Omdat de deelstaat van oudsher erg sterk was in de landbouwsector heeft de voedingsindustrie zich hier zeer goed kunnen ontwikkelen.

Thüringen

Ligging Thüringen in Duitsland

_{afbeelding: TUBS, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Thüringen ligt centraal in Duitsland en de belangrijkste steden zijn de hoofdstad Erfurt en de steden Gera, Jena en Weimar. Samen met het aangrenzende Saksen is Thüringen het meest geïndustrialiseerd van de Neue Bundesländer.

De industrie is de grootste motor van de economische groei in de deelstaat en wordt zeer sterk gedomineerd door het midden- en kleinbedrijf.

De elektrotechniek, optische industrie, fijnmechanica, machinebouw en de automobielindustrie zijn de industrieën die kenmerkend zijn voor Thüringen, naast handel en logistiek. Ikea heeft bijvoorbeeld in Saksen haar distributiecentrum staan en ook Otto en METRO zijn in Thüringen gevestigd. Andere industrieën die in Thüringen aanwezig zijn: voedingsindustrie, metaalindustrie en de glas- en keramische industrie.

Erfurt is, behalve regeringscentrum van de deelstaat, standplaats voor micro-elektronica, machinebouw en meubelindustrie.

De optische industrie, fijnemechanica en de medische techniek bevinden zich onder andere in de buurt van Jena. Jena probeert zich net als veel andere Duitse steden te profileren als een hightech vestigingsplaats voor startende ondernemers. Een van de bekendste starters is Intershop. Dit bedrijf is in 1994 opgericht en is in 6 jaar tijd uitgegroeid tot een van de belangrijkste software-specialisten op het gebied van e-commerce. De onderneming telt inmiddels meer dan 500 werknemers en is beursgenoteerd.

In Eisenach is vooral de automobielindustrie geconcentreerd. Hier produceert Opel bijvoorbeeld de Corsa en de Astra. Bosch is in Eisenach actief op het gebied van sensoren voor de automobielindustrie.

In Schwarza/Rudolstadt bevindt zich de grootste kunstvezelindustrie van Oost-Duitsland en Saalfeld is het centrum van de Thüringse staalindustrie.

Enkele andere ondernemingen die in Thüringen zijn gevestigd: BMW, Fujitsu, IBM, AlliedSignal, Lear Corporation.

Onderwijs

Kleuter- en basisonderwijs

Het kleuteronderwijs omvat Kindergarten en zogenoemde voorbereidingsklassen. “Kindergarten” is de traditionele vrijwillige vorm van kleuteronderwijs voor kinderen van 3 tot 6 jaar. De eveneens vrijwillige voorbereidingsklassen of “Vorklassen” zijn verbonden aan een basisschool, en bestemd voor kinderen van 5 jaar die nog niet schoolplichtig zijn, maar waarvan de ouders willen dat ze speciale begeleiding en voorbereiding voor de basisschool ontvangen.

Kindergarten in Berumbur-Kleinheide (Nedersaksen)

_{photo: GregorHelms, CC Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made}

Vanaf de leeftijd van zes jaar zijn alle Duitse kinderen leerplichtig. Deze leerplicht duurt gewoonlijk 12 jaar, waarvan negen jaar volledig dagonderwijs en drie jaar gedeeltelijk verplicht onderwijs. In sommige deelstaten moeten de kinderen tien jaar volledig dagonderwijs volgen.

In de meeste deelstaten kunnen leerlingen vrijwillig een tiende schooljaar volgen om een diploma te behalen waarmee ze toegang krijgen tot het voortgezet middelbaar onderwijs.

De leerplicht omvat de basisschool (Grundschule) voor kinderen van 6 tot 10 jaar en de eerste fase van het secundair onderwijs voor 10 tot 15-jarigen. Na de basisschool kunnen in het voortgezet onderwijs diverse richtingen gekozen worden:

Hauptschule: algemeen vormend onderwijs van het vijfde tot het negende leerjaar.

Realschule: algemeen vormend onderwijs van een hoger niveau van het vijfde tot en met het tiende leerjaar. Met hun diploma kunnen leerlingen doorgaan naar een beroepsopleiding en naar schooltypes die worden afgesloten meteen VWO-diploma.

Gymnasium: hoogste niveau van middelbaar onderwijs en gaat meestal van het vijfde tot en met het dertiende leerjaar. Het “Abitur” geeft toegang tot de universiteit.

Stedelijk Goethe-Gymnasium in Ibbenbüren, Noord-Rijn Westfalen, Duitsland

_{photo: J.-H. Janßen, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Gesamtschule (Middenscholen): dezelfde vakken als in bovengenoemde schooltypes, maar het leerprogramma van Gesamtschulen omvat ook alle vakken die in andere schooltypen worden onderwezen. In het vijfde en zesde leerjaar krijgen alle leerlingen gezamenlijk les. De einddiploma’s worden onder dezelfde voorwaarden uitgereikt als op de traditionele schooltypes.

In de afgelopen jaren zijn in een aantal deelstaten nieuwe soorten scholen ingevoerd, waarin het onderwijsprogramma van de Hauptschule en de Realschule samengevoegd zijn.

Middelbaar onderwijs

Het hoger secundair onderwijs is facultatief. De tweede fase van het secundair voor de leeftijdsgroep van 16 tot 19 jaar biedt scholieren de volgende mogelijkheden:

Algemene vorming: het algemeen vormend onderwijs wordt gegeven in de hoogste klassen van het “Gymnasium”, meestal van het 11e tot en met het 13e leerjaar.

Beroepsonderwijs op basis van volledig dagonderwijs wordt gegeven aan de volgende scholen: Berufsaufbauschulen, Fachoberschulen, beruflichen Gymnasien/Fachgymnasien en Fachschulen. Verder bestaan er nog combinaties van algemene vorming en beroepsonderwijs.

Staatliche Fachschule für Agrarwirtschaft in Fürth (Beieren), Deutschlandaft und Forsten mit Landwirtschaftsschule

_{photo: Janericloebe, Creative Commons Attribution 3.0 Unported, no changes made}

De schoolprestaties worden beoordeeld met cijfers tussen de 1 en de 6, waarbij de 1 te vergelijken is met de Nederlandse 10.

Hoger onderwijs

Het hoger onderwijs in Duitsland kan zowel universitair als niet-universitair zijn. Tot het hoger onderwijs behoren:

Universiteiten en geïntegreerde universiteiten: op universiteiten bestaan diverse studierichtingen en kunnen studenten promoveren. Geïntegreerde universiteiten vormen een combinatie van universiteiten, hoger beroepsonderwijs en deels ook muziek- en kunstacademies.

De oudste universiteit van Duitsland is de Ruprecht-Karls-Universiteit in Heidelberg (Baden-Württemberg), deze stad kreeg op 23 oktober 1385 van paus Urbanus VI het recht om een universiteit te openen, de derde in het Heilige Roomse Rijk na Wenen en Praag.

Ruprecht-Karl-Universiteit in Heidelberg, Duitsland

_{photo: Jan Beckendorf, CC Attribution-Share Alike 2.0 Generic no changes made}

Academische en gespecialiseerde instellingen voor hoger onderwijs zijn gecombineerd in de Gesamthochschulen.

Hoger beroepsonderwijs biedt vooral praktijkgerichte opleidingen voor ingenieurs in economie, landbouw, de sociale sector, bibliotheek- en documentatiewezen en informatica.

Pedagogische academies leiden op tot onderwijzers op basisscholen en leraren voor bepaalde schooltypes van de eerste fase van het middelbaar onderwijs; alle andere leraren worden opgeleid aan de universiteit. De universiteit in Duitsland met de meeste studenten is de FernUniversität in Hagen (Noordrijn-Westfalen), gespecialiseerd in afstandsonderwijs, met ca. 77.000 studenten.

FernUniversität Hagen is de universiteit met de meeste studenten in Duitsland

_{afbeelding: FernUniversität in Hagen, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Meestal zijn de studies onderverdeeld in een “Grundstudium”, dat wordt afgesloten met een tussenexamen, en een “Hauptstadium”, dat wordt afgesloten met een academische graad.

Verder kunnen zogenaamde “Hochschulprüfungen” worden afgenomen waartoe de volgende examens behoren:

De “Diplomführung” waarmee de titel van doctorandus wordt verkregen.

De “Magisterprüfung” die de titel meester verstrekt.

De promotie die recht geeft op de titel doctor.

Enkele studies worden afgesloten met de “Staatsprüfung”. Het zijn de studies medicijnen, tandheelkunde, diergeneeskunde, farmacie, rechten en de academische lerarenopleiding.

Economie

Duitsland heeft zich na de Tweede Wereldoorlog in snel tempo ontwikkeld tot een van de belangrijkste industrielanden ter wereld. Het bruto nationale product (bnp) per hoofd van de bevolking behoort met o.a. dat van de Verenigde Staten en Japan tot de hoogste ter wereld en de Duitse Mark (nu: euro) behoorde tot de meest waardevaste valuta ter wereld.

Duitsland heeft een sociale markteconomie waarin de staat in grote lijnen leiding geeft, maar geen directe bemoeienis heeft met zaken als de loon- en prijsvorming. Door het Kartellgesetz uit 1957 wordt de concurrentie beschermd tegen onderlinge afspraken tussen ondernemingen. Door een veelomvattende sociale wetgeving is de arbeidsvrede goeddeels bewaard gebleven. De leiding door de staat komt o.a. tot uiting in de Konzertierte Aktion, een tripartite-overleg tussen de overheid, werkgevers- en werknemersorganisaties om conjunctuurbeleid te voeren. In de tweede helft van de jaren negentig kreeg Duitsland te kampen met grote werkloosheid, stagnatie van de groei en hoge begrotingstekorten, mede als gevolg van het snelle proces van eenwording en de enorme kostenpost die dat opleverde.

Werkgelegenheid en werkgelegenheidsstructuur

_{afbeelding:Maximilian Dörrbecker, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Het bnp steeg van 163,5 miljard euro in 1960 tot 4171 miljard euro in 2017. Ondanks de prijsstijgingen bleef de productie stijgen. Bijna de helft van het bnp was afkomstig van industrie en mijnbouw, terwijl het aandeel van de agrarische sector de afgelopen tientallen jaren sterk terug liep. De dienstensector daarentegen vervijfvoudigde.

Het BBP per hoofd van de bevolking bedraagt 50.400 $ per jaar in 2017. De miljoenen vluchtelingen uit de Duitse Democratische Republiek (DDR) droegen wezenlijk bij tot het “Wirtschaftswunder”. De economische hervormingen verlopen echter moeizaam. Duitsland kampt o.a. met een dure verzorgingsstaat, hoge loonkosten en grote uitgaven aan het achtergebleven oosten. De economie groeit ondanks de kredietcrisis in 2011 met 3,4% in 2012 met 0,9% en in 2013 met 0,5% en is inmiddels in 2017 weer op het niveau van 2,5%. De werkloosheid is relatief laag en ligt in 2017 op 3,8%, ver onder het Europees gemiddelde. Het cijfer in het oosten, ligt nog steeds tweemaal zo hoog lag als in het westen.

Aandeel sectoren in bruto binnenlands product (BBP) in 2017:

Landbouw en visserij 0,6%

Industrie 30,1%

Diensten 69,3%

Landbouw, veeteelt, bosbouw en visserij

Hoewel de agrarische sector nog geen 1% bijdraagt aan het Duitse nationale product dekt de productieve, sterk gemechaniseerde landbouw meer dan driekwart van de binnenlandse behoefte aan agrarische producten. Het totale aantal landbouwbedrijven neemt in Duitsland af terwijl de gemiddelde bedrijfsgrootte in het hele land toeneemt. Op dit moment zijn er nog meer dan 400.000 landbouwbedrijven waarvan ca. 95% eenmanszaken zijn. De kleinste bedrijven (33,2 ha) zijn te vinden in Zuid-Duitsland en dan met name in Beieren. De grootste bedrijven bevinden zich in de Oost-Duitse deelstaat Mecklenburg-Vorpommern met een gemiddelde omvang van 220 ha. De belangrijkste landbouwdeelstaat is Nedersaksen.

De hoofdproducten van de akkerbouw zijn granen (vooral in het laagland in het noorden, Münsterland, Oberpfalz en Beieren), aardappelen, suikerbieten (in de driehoek Hannover-Brunswijk-Kassel), en fruit, groente en wijn.

Driekwart van de landbouwbedrijven is georganiseerd in coöperaties en gespecialiseerde kippen-, varkens- en rundermesterijen worden zeer rationeel gedreven. Ondanks herverkaveling overheerst nog het kleinbedrijf en de grote bedrijven liggen vooral in het noordwesten.

Landbouwactiviteiten net buiten de stad

^{photo: qwesy qwesy, Creative Commons Attribution 3.0 Unported no changes made}

De belangrijkste Duitse deelstaten voor de bosbouw zijn Beieren, Baden-Württemberg, Hessen, Rheinland-Pfalz, Pommeren, Thüringen en het Saksische bergland. Bijna eenderde deel van Duitsland (10,3 miljoen ha) is met bos bedekt en behalve voor de houtwinning is het bos van groot belang voor de recreatie en de milieubescherming.

Op plaatsen waar men bomen kapt is men wettelijk verplicht nieuwe bomen te planten. In de jaren tachtig constateerde men steeds meer schade aan de bossen ten gevolge van de zure regen. Met behulp van nationale en internationale maatregelen probeerde Duitsland tot vermindering van de luchtvervuiling te komen.

Duits visserijschip

_{photo: Magnussen, Friedrich (1914-1987), CC Attribution-Share Alike 3.0 Germany no changes}

De visserij is de laatste jaren sterk gemoderniseerd maar o.a. door de vangstbeperkingen, opgelegd door de EG, worden zowel de diepzee-, kotter-, als kustvisserij in hun voortbestaan bedreigd. Ook de import van zeer goedkope vis uit de voormalige Oostbloklanden bemoeilijkt de Duitse afzet.

De Duitse vissersvloot heeft een omvang van meer dan 2000 schepen. De Noordzee is met 36% van de totale vangst de belangrijkste zee voor Duitse vissers. Andere belangrijke visgebieden zijn de Oostzee, de kust van Groenland en de gebieden rond Groot-Brittannië. De belangrijkste afzetlanden zijn Nederland, Spanje, IJsland en Denemarken.

Mijnbouw en energievoorziening

De Duitse bodem is uitgesproken arm aan grondstoffen en kent bijvoorbeeld zeer bescheiden hoeveelheden ijzererts, aardolie en aardgas. Daarentegen zijn de voorraden steenkool, bruinkool en zout overvloedig aanwezig, maar de winning daarvan is vanwege de hoge loonkosten nauwelijks of niet rendabel.

Steenkool wordt vooral gedolven in het Ruhrgebied en het Saarland, bruinkool bij Helmstedt en Keulen en rond de Oost-Duitse steden Leipzig, Halle, Dresden en Cottbus. De winning en het gebruik van bruinkool als brandstof heeft in die gebieden voor ernstige milieuproblemen gezorgd. Gelukkig voor het milieu neemt aardgas in de nieuwe bondslanden de functie van bruinkool over. Zout wordt gewonnen bij o.a. Fulda.

Bruinkool wordt via dagbouw gewonnen

_{photo: Haloorange, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

In de energiebehoefte wordt door aardolie, aardgas, steenkool en kernenergie voorzien. Rijke aardgasvondsten werden gedaan in Oost-Friesland. Ca. 30% van het geïmporteerde aardgas komt uit Nederland. Het gebruik van kernenergie wordt na het ongeval in Fukishima versnelt afgebouwd. Duitsland neemt veel initiatieven in groene energie.

Industrie

West-Duitsland

Opmerkelijk is de geconcentreerde structuur met sterke horizontale en verticale vervlechtingen van bedrijven, waardoor grote concerns ontstonden. Meer dan de helft van de industriële bedrijven heeft minder dan 50 werknemers en maar 5% bestaat uit bedrijven met meer dan 500 werknemers. Meer dan de helft van alle werknemers werkt in deze grootbedrijven en die leveren ook ruim de helft van de totale industriële productie. Het grootbedrijf komt vooral voor in de steenkool-, staal-, aardolie-, chemische en automobielindustrie. De belangrijkste primaire bedrijfstak is de chemische industrie (Hoechst, BASF en Bayer) met ca. 500.000 werknemers. Zeer belangrijk zijn verder de machine- en apparatenfabricage en de productie van transportmiddelen.

Mercedes Benz, topmerk uit Duitsland

_{photo:Tokumeigakarinoaoshima CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Na de Verenigde Staten en Japan is Duitsland wereldwijd de derde producent van personenauto's. De elektrotechnische industrie en de productie van bureaumachines en computers staan op een hoog peil en in deze bedrijfstak werken meer dan een miljoen mensen. Van de verbruiksgoederenindustrie zijn vooral de textiel en bekleding van belang. Duitsland is West-Europa's grootste producent van o.a. ruw ijzer en ruw staal, walserijproducten en van katoenen garens en weefsels. In het Ruhrgebied domineert de zware industrie, en dit gebied is al vele decennia lang het zwaartepunt van de West-Duitse economie.

Nog voor de hereniging van de beide Duitslanden waren al diverse samenwerkingsverbanden tussen de West- en Oost-Duitse industrie tot stand gekomen. In maart 1990 werd de Treuhandanstalt, de organisatie die de privatisering van de Oost-Duitse staatsbedrijven zou coördineren, opgericht.

Voormalig Oost-Duitsland

Eisenhüttenstadt is de belangrijkste zetel van de zware industrie. De stad ligt aan de Oder, waardoor veel van de ruwe grondstof over water kan worden aangevoerd en het gietijzer kan worden afgevoerd. Een ander centrum van gietijzerproductie is Calbe aan de Saale, waar de ijzerertsen (met een laag gehalte) van het Harzgebergte en cokes van bruinkool worden verwerkt. In weerwil van de bereikte resultaten blijft het grote manco dat de metaalverwerkende industrieën geen eigen grondstoffenbasis hebben, waardoor zij in een kwetsbare positie verkeren. Machinebouw, metaalindustrie, chemische industrie en textielnijverheid zijn de belangrijkste bedrijfstakken. De geografische spreiding van de industrie is in grote lijnen als volgt:

machinebouw en metaalindustrie voornamelijk in Saksen en Thüringen (Chemnitz, Magdeburg, Leipzig, Weimar, Dresden);

automobielindustrie in Eisenach, Zwickau en Brandenburg;

scheepsbouw in Rostock;

lichte metaalindustrie in Thüringen;

optische industrie in Jena en Dresden;

Hoofdgebouw Carl Zeiss AG, fabrikant in Jena van optische apparaten

_{photo:ardwareonkel CC Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made}

elektrotechnische industrie in Leipzig, Erfurt en Dresden;

chemische industrie vooral in het gebied van Leuna-Schkopau-Bitterfeld, in Berlijn en Dresden;

textielindustrie in het gebied (Chemnitz)-Zwickau-Plauen;

rubberindustrie te Gotha, Leipzig en Riesa;

voedings- en genotmiddelenindustrie in Thüringen (vleeswaren) en Saksen-Anhalt (conserven).

Diverse economische sectoren

Bouw en infrastructuur

Begin jaren negentig profiteerde deze sector van de vele wederopbouwprojecten in het oosten van Duitsland. Ook de grotere vraag in het westen naar woningen door de migranten uit het oostelijke deel van Duitsland zorgde voor veel bouwactiviteiten. Sinds 1995 bevindt de bouwsector zich echter in een dip, met name de woningbouwsector.

Bouwactiviteiten in Frankfurt Am Main, Duitsland

_{photo: Simsalabimbam, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

In totaal zijn er ca. 80.000 ondernemingen actief in de bouwsector, waarvan driekwart bestaat uit kleine ondernemingen met minder dan 20 werknemers. In totaal werken er nog ca. 1 miljoen mensen in de bouwsector. Sinds begin jaren negentig is het aantal arbeidsplaatsen sterk gedaald. Een van de oorzaken zijn de hoge lonen waarmee de Duitse bouwsector werkt. Bij grote bouwprojecten wordt nu veel gewerkt met buitenlandse aannemers die werken met goedkope Oost-Europese bouwvakkers.

Chemie en kunststoffen

Duitsland staat na de Verenigde Staten en Japan op de derde plaats van grootste chemieproducenten van de wereld. De productie van chemische grondstoffe neemt in Duitsland met bijna 50% de eerste plaats in. Daarna komen de farmaceutische producten met bijna 20% en verven, kitten en inkt met 8%.

De branche telt ca. 470.000 werknemers en is daarmee de op vijf na grootste werkgever in Duitsland. In totaal zijn er ongeveer 1750 bedrijven, waarvan maar ca. 10% meer dan 500 werknemers heeft. De belangrijkste chemiebedrijven zijn BASF, Bayer, Degussa-Hüls, Celanese en Procter & Gamble.

Gebouw BASF Coatings in Münster

_{photo: Stahlkocher, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Levensmiddelendetailhandel

In vergelijking met de rest van Europa heeft deze branche zich afwijkend ontwikkeld. Bijna alle grote bedrijven richten zich namelijk op het lagere segment van de markt. Discountzaken en dan met name de komst van Aldi op de Duitse markt heeft een grote invloed gehad op de levensmiddelendetailhandel, die daardoor een zeer hoge prijsconcurrentie kent.

De Duitse top-5 had in 2000 een marktaandeel van ongeveer 65% en door een verdere concentratie zal dit naar verwacht in 2014 oplopen naar 82%.

Lidl hoofdkantoor in Neckarsulm

_{photo: Pimvantend, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Banksector

De Bundesbank is de centrale bank van Duitsland en onder andere verantwoordelijk voor de afwikkeling van het binnen- en buitenlandse betalingsverkeer, de voorziening van bankbiljetten en muntgeld en is de huisbank van de staat en de Bundesländer. De negen Landeszentralbanken treden op als hoofdvestigingen van de Bundesbank met verregaande zelfstandigheid en een eigen verantwoordelijkheid.

Verder zijn er nog:

- Privaatrechtelijke grote banken die op alle terreinen van de financiële dienstverlening actief zijn.

- Publiekrechtelijke spaarbanken kennen de grootste spreiding in Duitsland en richten zich vooral op de dienstverlening aan zowel particulieren als het midden- en kleinbedrijf.

- De Volks- und Raiffeisenbanken (zgn. coöperatieve banken) richten zich vooral op het platteland.

- Kleinere en middelgrote handelsbanken; Bausparkassen; gespecialiseerde instellingen als investeringsbanken, hypotheekbanken en scheepshypotheekbanken.

Hoofdkantoor Deutsche Bank in Frankfurt Am main

_{photo: Markus Bernet, CC Attribution-Share Alike 2.5 Generic no changes made}

Elektronica-industrie

Tot de groeisegmenten behoren de elektronische componenten, halfgeleiders, producten en systemen voor automatisering, aandrijvingssystemen, schakelapparatuur, schakelsystemen en industriële besturingssystemen.

Top 10 Duitse elektronica-industrie:

1. Siemens

2. Bosch

3. Philips Duitsland

4. ABB Duitsland

5. Alcatel Duitsland

6. Hella

7. Miele

8. Electrolux Duitsland

9. Braun

10.Grundig

Gebouw van Siemens in Neuperlach

_{photo: High Contrast, Creative Commons Attribution 3.0 Germanyno changes made}

Energiesector

De belangrijkste energiedragers voor het opwekken van elektriciteit zijn kolen en bruinkool. Meer dan de helft van de primaire energie moet echter ingevoerd worden, waaronder vrijwel alle olie. De belangrijkste gasleveranciers voor Duitsland zijn Rusland, Noorwegen en Nederland.

Machine-industrie

De machine- en apparatenbouw telde in 2013 meer dan 900.000 werknemers en er waren toen ca. 6000 bedrijven actief. Deze sector is daarmee de grootste deelsector in de verwerkende industrie. De belangrijkste exportlanden zijn de Verenigde Staten, Frankrijk, Engeland, Italië en Nederland

Mijnbouw

Duitsland heeft grote voorraden steen- en bruinkool en is met ca. 150 miljoen ton de grootste bruinkoolproducent ter wereld. De steenkoolbekkens liggen vooral in het noordelijke Ruhrgebied en in Saarland. Er zijn nog 15 mijnen in operatie en rond 2014 zijn er nog 10 mijnen open.

De dure, sterk gesubsidieerde kolenproductie loopt de laatste jaren sterk terug en ook voor de komende jaren wordt met een verdere vermindering van de productie rekening gehouden. In de kolenindustrie is zowel het private bedrijfsleven als de overheid actief. De situatie voor de bruinkoolindustrie is wat gunstiger omdat de winning en de productie goedkoper en dus rendabeler is. De dagbouwproductie van de bruinkool veroorzaakt echter enorme schade aan het landschap en is aan sterke kritiek onderhevig. Verder is Duitsland arm aan delfstoffen, alhoewel er bijvoorbeeld nog verschillende zoutmijnen in bedrijf zijn.

Locaties zoutmijnen in Duitsland

_{photo: Gretarsson, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Automobielindustrie

De Duitse automobielindustrie is de grootste van Europa met een marktaandeel van ca. 17%. De Duitse automobielindustrie is vooral geconcentreerd in de deelstaten Hessen, Beieren, Baden-Württemberg, Noordrijn-Westfalen, Thüringen en Saksen.

De voornaamste exportlanden zijn Italië, Groot-Brittannië, Verenigde Staten en Frankrijk.

Top-5 Duitse automobielindustrie:

1. DaimlerChrysler

2. Volkswagen

3. BMW

4. Adam Opel

5. Ford

Logo Volkswagen

_{photo: High Contrast, Creative Commons Attribution 3.0 Germany no changes made}

Biotechnologie

De biotechnologie is een belangrijke groeimarkt, maar heeft nog geen 1% van de totale omzet in de chemische industrie. Toch is de Duitse biotechnologiesector de op twee na belangrijkste in de wereld na de Verenigde Staten en Groot-Brittannië.

De belangrijkste biotechnologiecentra in Duitsland zijn te vinden in de regio’s rond München, Berlijn, Heidelberg en Mannheim.

ICT-sector (informatie-communicatie-telecommunicatie)

De Duitse ICT-sector is de derde grootste markt in de wereld na de Verenigde Staten en Japan, met een aandeel van 5,7%.

Het aantal internetgebruikers stijgtin Duitsland explosief. In bijna elk Duitse huishouden staat een computer .

Duitsland heeft de grootste telecommunicatiemarkt van Europa en is de derde grootste markt ter wereld. Er zijn in Duitsland is koploper in Europa op het gebied van ISDN-aansluitingen. De mobiele telefonie is een van de snelst groeiende deelsectoren.

Locaties Deutsche Telekom wereldwijd

_{afbeelding: Peeperman, CC Attribution-Share Alike 3.0 Unported no changes made}

Handel

De waarde van de invoer was in 2017 1.104 miljard $ en de waarde van de uitvoer was 1.401 miljard $. De handelsbalans vertoont dus een aanzienlijk overschot. De dienstenbalans vertoont daarentegen een groot negatief saldo, vooral door het Duitse toerisme in het buitenland en de export door buitenlandse werknemers. Geëxporteerd worden vooral machines, auto's, elektrotechnische en chemische producten. Bij de invoer spelen vooral voedings- en genotmiddelen, aardolie en aardgas een rol. Binnen de Europese Gemeenschappen is de handel sterk toegenomen.

Handelscijfers tussen Duitsland en Europa (2009)

_{afbeelding: nkMap-Europe-v5.png: Zaparojdik , CC3.0 Unported no changes made}

De belangrijkste handelspartners van Duitsland zijn westelijke, vaak Europese industrielanden. Meer dan de helft van de opbrengst van de buitenlandse handel is afkomstig uit handel met EU-lidstaten. Ook de handel met Midden- en Oost-Europese landen als Rusland, de Baltische staten, Polen en Tsjechië nemen steeds meer toe. Buiten Europa zijn de Verenigde Staten en Japan de belangrijkste handelspartners en ook de handel met andere Aziatische landen en landen rond de Stille Zuidzee wordt steeds intensiever.

Verkeer

De grootste transportonderneming is de Deutsche Eisenbahn A.G. (DEAG), sinds 1994 geprivatiseerd. In 2002 beschikte Duitsland over 41.8100 kilometer rail, waarvan bijna 20.000 kilometer is geëlektrificeerd.

Slechts 20% van het personenverkeer geschiedt met openbaar vervoer.

Trein van de Deutsche Bundesbahn (DB)

_{photo: User:Wiki-observer, CC Attribution-Share Alike 2.5 Generi no change made}

De vrachtwagen is het belangrijkste transportmiddel voor het binnenlands transport. In de jaren vijftig was de spoorwegen nog de belangrijkste vervoerder, gevolgd door de binnenvaart en dan pas het wegtransport. Het vrachtautovervoer verzorgt nu 80% van alle goederentransport.

De zeescheepvaart, met als belangrijkste havens Hamburg, Wilhelmshaven, Bremen, Bremerhaven, Lübeck, Kiel, Rostock, Wismar en Stralsund is van groot belang voor de Duitse economie. Belangrijke ontvangst- en bestemmingslanden zijn Groot-Brittannië, Denemarken, Noorwegen, Zweden en Nederland. De Duitse koopvaardij beschikt over ca. 1400 schepen met een laadvermogen van ongeveer 7 miljoen ton bruto registerton.

De binnenvaart op rivieren en kanalen (6500 km bevaarbaar) is zeer druk; ruim 60% van de binnenvaart geschiedt over de Rijn, het drukste binnenwater in Europa. De belangrijkste havens zijn hier Duisburg, Keulen, Mannheim, Karlsruhe en Ludwigshafen. Duisburg is de grootste binnenhaven van Europa. Het vervoer per container wordt steeds belangrijker.

Top-10 Duitse binnenhavens naar goederenomslag:

Duisburg

Keulen

Hamburg

Mannheim

Ludwigshafen

Karlsruhe

Heilbronn

Berlijn

Frankfurt am Main

Neuss

De binnenvaart beschikt over een vloot van ca. 3000 schepen en is een relatief goedkoop en milieuvriendelijk transportmiddel. Na het wegvervoer en spoorwegvervoer neemt de binnenvaart de derde plaats in bij het goederenvervoer.

De luchtvaart wordt verzorgd door de Deutsche Lufthansa A.G. (opgericht in 1953) te Keulen. De belangrijkste luchthaven is Frankfurt, gevolgd door Düsseldorf, Hamburg, München, Hannover, Tegel in het westen, Schönefeld in het oosten en Tempelhof in het zuiden van de stad Berlijn.

Lufthansa, nationale vliegtuigmaatschappij van Duitsland

_{photo: Anna Zvereva from Tallinn, Estonia, CC 2.0 Generic no changes made}

Het luchtvervoer wordt in Duitsland steeds belangrijker. De belangrijkste vliegbestemmingen van de Duitsers zijn Spanje (Mallorca en de Canarische eilanden), Groot-Brittannië, Verenigde Staten, Turkije, Griekenland, Italië en Frankrijk.

De belangrijkste binnenlandse luchtverbindingen zijn Frankfurt-Berlijn (Tegel), München-Düsseldorf, Frankfurt-Hamburg, Frankfurt-München en München-Berlijn.

Vakantie en bezienswaardigheden

Duitsland is een zeer populaire vakantiebestemming en de toeristische sector boekt elk jaar weer nieuwe records. De belangrijkste herkomstlanden van de buitenlandse reizigers zijn Nederland, de Verenigde Staten en Engeland. Beieren blijft qua overnachtingen de Duitse topbestemming, op grote afstand gevolgd door Baden-Württemberg. De belangrijkste vliegbestemming voor de Duitsers zelf is Spanje.

Berlijn is de hoofdstad van Duitsland. Tiergarten is hét park van Berlijn van maar liefst 210 hectare. Het ligt middenin het centrum en is werkelijk een oase van rust. In dit prachtige park kun je heerlijk wandelen, fietsen en picknicken. Vroeger was dit park het Koninklijke jachtgebied, vandaar de naam Tiergarten. De Rijksdag is het Duitse parlementsgebouw. Het is een prachtig gebouw waarin een moderne bouwstijl smaakvol is gecombineerd met de klassieke. De glazen koepel van het gebouw is het meest in het oog springend element. De koepel is te beklimmen en vanuit het bovenste punt heb je een prachtig uitzicht over Berlijn. De entree is gratis en het is een unieke ervaring. Op de meeste dagen staan er lange rijen voor de Rijksdag, dus je moet er wel wat geduld voor hebben. Op de Eberstrasse van Berlijn is een omvangrijk en indrukwekkend monument ter nagedachtenis van de Holocaust te vinden. Het monument is ontworpen door de architect Peter Eisenman. Hij baseerde het monument op de zin: “Het is gebeurd en daarom kan het weer gebeuren.” van de Italiaanse schrijver en overlevende van Auschwitz Primo Levi. Lees meer op de Berlijn pagina van Landenweb.

Rijksdaggebouw, zetel van het Duitse parlement, gebouwd tussen 1884 en 1894

_{photo: Magnus Manske, CC Attribution-Share Alike 2.0 Generic no changes made}

Keulen is een prachtige stad en ligt aan de oevers van de Rijn. Het bekendste monument van de stad en het symbool van haar inwoners is de Dom van Keulen (Kölner Dom). De bouw van deze opmerkelijke gotische kerk begon in 1248 en werd voltooid in 1880. Het werd uitgeroepen tot werelderfgoed in 1996. De kathedraal herbergt het heiligdom van de Drie Koningen en zou de relikwieën van de Drie Bijbelse Wijzen hebben. Middeleeuwse huizen uit de binnenstad zijn bijzonder interessant voor toeristen. Het stadhuis (Kölner Rathaus) uit de 12e eeuw is het oudste stadhuis in Duitsland< en nog steeds in gebruik. De loggia en toren in Renaissance stijl werden toegevoegd in de 15e eeuw. Andere beroemde huizen zijn het Gürzenich, het Haus Saaleck en het Overstolzenhaus. Keulen heeft tal van beroemde musea, die een must zijn om te bezoeken. De belangrijkste zijn: Het Romeins-Germaans museum met kunst en architectuur uit de oudheid. Het Ludwig Museum heeft een van de belangrijkste collecties moderne kunst van Europa, waaronder een Picasso collectie die alleen geëvenaard word door de collecties in de musea van Barcelona en Parijs. Het Schnütgen Museum voor religieuze kunst is gehuisvest in een van de twaalf Romaanse kerken van de stad, de kerk van St.Cecilia. Lees meer op de Keulen pagina van landenweb.

Dom van Keulen

^{photo: Neuwieser, CC Attribution-Share Alike 2.0 Generic no changes made}

Hamburg is de tweede stad van Duitsland. Speicherstad is de oudste verzameling pakhuizen van de wereld van rode baksteen. Het staat bekend vanwege de opslag van diverse goederen uit verschillende hoeken van de wereld. De collectie van het geschiedenismuseum van de stad Hamburg beslaat de periode van de 8e eeuw tot de 20e eeuw. De veranderende geschiedenis van Hamburg is vastgelegd in dit museum. De Hamburger Kunsthalle is het belangrijkste kunstmuseum van Hamburg. De collectie bestaat uit kunstwerken vanaf de Middeleeuwen tot nu. Er zijn onder meer werken te zien van Rembrandt, Monet en Rodin. Lees meer op de hamburg pagina van Landenweb.

Kunsthalle van Hamburg

_{photo: Membeth, CC in het publieke domein}

Frankfurt is een van de grootste steden van Duitsland. De Frankfurter Messe is een van de grootste beurscentra van de wereld. Ongeveer 40-50 beurzen worden jaarlijks gehouden en trekken heel veel bezoekers. De Sint-Bartholomeus kathedraal (Dom Sankt Bartholomaeus) is een gotisch gebouw, gebouwd in de 14e en 15e eeuw op de fundering van een eerdere kerk uit de Merovingische tijd. Het is de belangrijkste kerk van Frankfurt. De toren kan beklommen worden in het zomerseizoen. Het beroemde oude operahuis (Alte Oper) werd in 1880 gebouwd door de architect Richard Lucae. Het was een van de grote operahuizen in Duitsland totdat het zwaar werd beschadigd in de Tweede Wereldoorlog. Tot in de late jaren 1970 was het een ruïne. Er werd zelfs bedacht om de restanten gewoon op te blazen. Als gevolg van druk van het publiek werd het gebouw uiteindelijk volledig gerenoveerd en heropend in 1981. Vandaag de dag fungeert het als een concertzaal, opera's worden uitgevoerd in de Oper Frankfurt. Lees meer op de Frankfurt pagina van Landenweb.

Alte Oper, Frankfurt

_{photo: Daderot in het publieke domein}

Tal van kerken en klokkentorens domineren het centrum van Dortmund. De Reinoldikirche (St. Reinoldus Kerk) en de Marienkirche zijn pareltjes van middeleeuwse architectuur. Het centrum van Dortmund heeft nog steeds de kenmerken van een middeleeuwse stad. Er is een ring gebouwd op de plaats van de vroegere stadsmuur en de Hellweg, een vroeger deel van de middeleeuwse handelsroute is nog steeds de belangrijkste (autovrije) straat die het centrum van de stad in twee delen splitst. Er zijn een aantal opmerkelijke bezienswaardigheden en plaatsen die je moet zien in Dortmund. Lees meer op de Dortmund pagina van Landenweb.

Reinoldi kerk Dortmund

_{photo: H.Helmlechner, CC Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made}

Heidelberg heeft veel leuke toeristische attracties, bezoekers worden verliefd op de charmante middeleeuwse architectuur en de rivier. De sfeervolle oude stad biedt oneindig veel smalle straatjes, historische bezienswaardigheden en een handvol prachtige kerken, dit alles wordt overschaduwd door het imposante kasteel van Heidelberg. Voor de mooiste uitzichten op Heidelbergs loop je langs de hooggelegen Philosophenweg of als comfortabel alternatief geniet je van het landschap via de Bergbahn (kabelbaan). Lees meer op de Heidelberg pagina van Landenweb.

Zicht op Heidelberg, Duitsland

_{photo: Filius humanitas, CC Attribution-Share Alike 4.0 International no changes made}

Klik op de menuknop bovenaan het scherm voor meer informatie

DUITSLAND LINKS

Advertenties
• Berlijn met NS Hispeed
• Duitsland Tui Reizen
• Autohuur Duitsland
• Fietsvakanties Duitsland
• Doorlopende reisverzekering, nu 10% korting!
• Parkvakanties Duitsland
• Vliegtickets Duitsland
• Duitsland Hotels
• Autoverhuur Sunny Cars Duitsland
• Duitsland Vliegtickets Tix.nl
• Duitsland Campings

Nuttige links

Campersite Duitsland (N)
Dieren in Duitsland (N)
Duitsland Fotoreportage
Duitsland Foto's
Lies & Teije's Reiswebsite (N+E)
Reisinformatie Duitsland (N)
Reizendoejezo – Duitsland (N)
Rondreis door Duitsland (N)
Telefoongids Duitsland
Vakantie Duitsland Jouwpagina (N+E)
Vakantiebestemming.info Duitsland Kastelen (N)

Bronnen

Ayer, E.H. / Germany

Lucent Books

Egert-Romanowska, J. / Duitsland

Van Reemst

Europese Unie : vijftien landendocumentaties

Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs

Mark, D.F.W. van der / De Bondsrepubliek Duitsland voor en na 1990 : geschiedenis, politiek, economie en ruimtelijke ontwikkeling

Landensurveys

Tatsachen über Deutschland

CIA - World Factbook

BBC - Country Profiles

laatst bijgewerkt april 2021
Samensteller: Arie Verrijp / Geert Willems