ZWEDEN
Geschiedenis

To read about SWEDEN in English - click here

ANWB vakantie boeken Zweden

Steden ZWEDEN

Stockholm

Geschiedenis

Prehistorie

advertentie

Rotstekeningen Zweden_{Foto: Olof Ekström CC 3.0 Unported no changes made}

Ongeveer 9000 v. C. verschenen er voor het eerst mensen in Zuid-Zweden, jagers-verzamelaars, behorende tot cultuurgroepen uit Denemarken. Er zijn onder andere bijlen en ander gereedschap uit vnl. rendiergewei, gedetailleerd bewerkte harpoenen en spitsen van rendiergewei of been gevonden. Daarna werd Noord-Zweden zowel vanuit het oosten (Finland) als vanuit het westen (de Noorse kust) gekoloniseerd. Omstreeks 4000 v. C. werden deze culturen verdrongen door de opkomst van de vroegste boerencultuur, een onderdeel van de West-Europese trechterbekercultuur. Onder invloed hiervan werden in Zuid- en Oost-Zweden megalithische grafkelders gebouwd. Tijdens o.a. de vroege bronstijd (ca. 1800 v. C.) werden in Centraal- en Zuid-Zweden zeer veel reliëfs en rotsschilderingen aangebracht. De afbeeldingen bestaan meestal uit mannen, dieren, schepen, landbouwgereedschap, bijlen en andere wapens. De bronstijd begint in Zweden met de import van bronzen voorwerpen uit Centraal-Europa. Al snel ontwikkelde zich een eigen bronsindustrie. In de overgang van brons- naar ijzertijd kwam langs de Baltische kust het begraven onder bootvormige monumenten veel voor.

advertentie

Middeleeuwen

advertentie

Gebieden en reizen van de Vikingen_{Foto: Bogdangiusca CC 3.0 Unported no changes made}

In de Vikingtijd (800-1050) trokken de bewoners van het zuidelijke deel van het huidige Zweden samen met de Denen en Noren naar het westen. De bewoners van Oost-Zweden trokken langs de grote rivieren in Rusland zuidwaarts tot aan de Zwarte en de Kaspische Zee. Gotland en de stad Birka waren belangrijke handelsposten in Zweden. In 900 veroverden de Zweedse vikingen het Deense handelscentrum in Sleeswijk, Hedeby. De kerstening van Zweden verliep langzaam. Pas in 1103 maakt Zweden officieel deel uit van de Rooms-Katholieke Kerk. Erik IX de Heilige stichtte ca. 1150 een nieuwe dynastie. Deze dynastie werd opgevolgd door de Folkunger. Hun macht belette geruime tijd verzet van adel en geestelijkheid. Een van hen, Magnus, werd 1364 van de troon vervallen verklaard en de Mecklenburger Albert werd tot koning verkozen. Toen ook hij veel invloed leek te krijgen, werd de Deens-Noorse koningin Margaretha te hulp geroepen, die in 1389 Albert versloeg en op strenge voorwaarden tot vorstin werd verheven. Bij de Unie van Kalmar (1397) werd haar opvolging geregeld en werden Noorwegen, Zweden en Denemarken ook wettelijk onder één koning gebracht.

Aan het einde van de middeleeuwen verzetten de lagere standen, vooral de boeren, zich tegen de unie en de koning, Erik van Pommeren. De hogere standen volgden soms aarzelend. Een Rijksdag in 1435 riep de volksleider Engelbrechtsson tot rijksbestuurder uit, die in het volgend jaar door Magnus werd gedood. Een aantal standgenoten verhief nu Karel Knutsson Bonde tot rijksbestuurder, later tot koning Karel VIII, die drie korte perioden regeerde. Toen zijn macht te groot dreigde te worden, wendden de adel en de geestelijkheid zich tot Christiaan I van Denemarken. Na de dood van Karel VIII (1470) traden achtereenvolgens als rijksbestuurders op Sten Sture en zijn verwanten. De oudere Sten versloeg de Deense koning Christiaan I in 1471, de jongere Sten Sture sneuvelde in 1520 tegen Christiaan II. Deze was nu in Zweden oppermachtig en met hem een meerderheid van adel en geestelijkheid. De executie, op 8 nov. 1520 te Stockholm, op bevel van Christiaan II, van een honderdtal geestelijken en edelen en hun dienaren (het zgn. bloedbad van Stockholm) was aanleiding tot een opstand. Deze werd geleid door Gustaaf Wasa, een jonge edelman die werd gesteund door de boeren uit Dalecarlië. De Rijksdag riep hem in 1523 tot koning uit.

advertentie

Nieuwe Geschiedenis

advertentie

Gustaaf Wasa_{Foto: Holger.Ellgaard CC 3.0 Unported no changes made}

Gustaaf heeft ondanks veel tegenstand, Zweden tot een goed bestuurd en goed verdedigbaar land gemaakt. Het scheppen van een kundige bureaucratie en een paraat leger kostte veel geld en de schuldeisers, vooral de Hanze, drongen aan op afbetaling. De nood werd voor een groot deel beëindigd door een besluit van de Rijksdag te Västerås in 1527, dat het bezit van de kerk seculariseerde en inkomsten en vermogen van de Kroon aanzienlijk vergrootte. Gustaaf Wasa regeerde tot 1560; de expansieneigingen van Zweden ten aanzien van de landen om de Oostzee dreigden toen al te leiden tot een verbond van Denemarken en Polen. Door het Deense bezit in Schonen was Zweden vrijwel van de open zee afgesloten.

Een betrekkelijke stilstand trad in onder het bewind van Gustaafs zoons Erik XIV (1560-1568) en Johan III (1569-1592). Deze laatste trachtte het katholicisme weer te herstellen. Onder Karel IX (1604-1611) werden de eerste pogingen gedaan de Oostzeelanden te veroveren, maar deze mislukten. Onder het bestuur van zijn zoon, Gustaaf II Adolf, nam de grote machtsuitbreiding van Zweden een aanvang. Hij veroverde het land tussen Riga en de Finse Golf en viel de Duitse landen binnen. Bij de Vrede van Westfalen in 1648 verwierf Zweden de bisdommen Bremen en Verden en Voor-Pommeren. Bij de vrede in 1658, met Denemarken, behalve de vier kustlandschappen ook Trondheim en Bornholm. Toen stond Zweden voor korte tijd op het toppunt van zijn macht.

De belangrijkste binnenlandse gebeurtenissen gedurende de 'Grootheidstijd' (1611-1718) waren de totstandkoming van de 'regeringsvorm' van 1634 en de troonsafstand van Gustaaf II Adolfs dochter en opvolgster Christina ten behoeve van Karel X Gustaaf. Die regeringsvorm was reeds tijdens het leven van Gustaaf II beraamd, maar werd pas na diens dood door Oxenstierna ten uitvoer gelegd: de voornaamste departementen zouden worden beheerd door colleges, waarvan de chefs in de door de koning benoemde Rijksraad zitting hadden. Ook is van grote betekenis geweest de door de Rijksdag op voorstel van Karel XI in 1680 aanvaarde 'reductie': inkomsten en vermogen van de Kroon, omvangrijk sinds de verwereldlijking, waren én door de oorlogskosten én door de spilzucht van koningin Christina verminderd en in het bezit gekomen van vooral de adel. Een commissie had tot taak gehad de edelen te dwingen, na desbetreffend onderzoek, de goederen terug te geven die de Kroon van rechtswege toekwamen, een maatregel die vooral in Polen en de overzeese gebiedsdelen verbittering wekte. De grote Noordse Oorlog (1700-1718), ten tijde van Karel XII, maakte een einde aan de positie van Zweden als grote mogendheid. Na zijn dood en de debacles van 1720 en 1721 beperkte de Rijksdag de macht van de koning, vergrootte hij de invloed van het parlement, dat in het vervolg de Rijksraad zou samenstellen. Karels opvolgers waren geen vorsten van formaat. Een poging van Adolf Frederik het koninklijk gezag te versterken, mislukte roemloos. Twee partijen, de Hoeden en Mutsen genoemd, hadden afwisselend de leiding tijdens deze 'vrijheidsstrijd' (1719-1772).

advertentie

Kaart van Scandinavie 1730_{Foto: Publiek domein}

Omstreeks 1770 scheen het gevaar te dreigen dat Rusland, evenals in Poolse, ook in Zweedse interne aangelegenheden zou kunnen ingrijpen en de zelfstandigheid van het land zou willen aantasten. De nieuwe koning Gustaaf III waagde in overleg met de Franse regering op 12 aug. 1772 een 'coup d'état', versterkte het vorstelijk gezag en tevens de goede betrekkingen met de traditionele bondgenoot. Gedurende zijn verdere bestuur had de koning te kampen met oppositie, vooral onder de adel, die tijdens een kort conflict met Rusland (1788-1790) verraad pleegde en in 1792, onder leiding van Anckarström, een samenzwering smeedde en op het gemaskerd bal in de Stockholmse opera op de vorst een dodelijke aanslag pleegde.

Tijdens de coalitieoorlogen bleef Gustaaf IV Engelsgezind; na de Vrede van Tilsit maakten de Engelsen zich meester van de Deense vloot, maar zij stelden geen pogingen in het werk de Zweden bij het afslaan van een te verwachten aanval van Frankrijks geallieerden, Denemarken en Rusland, te steunen. Finland werd in 1808 bezet. Dit had tot gevolg dat, wederom, de adel een samenzwering smeedde tegen de onbekwame Gustaaf IV. Adlersparre rukte naar Stockholm op. Adlercreutz nam de koning gevangen. De Rijksdag verklaarde hem vervallen van de troon en riep zijn oom Karel XIII tot koning uit, stelde tevens een nieuwe 'regeringsvorm' op, die de vorstelijke macht aanzienlijk beperkte ten bate van die van het parlement.

Toen de Augustenburgse hertog Christiaan August, als opvolger aangewezen van de kinderloze koning Karel XIII, in 1810 plotseling overleed, vond men in Parijs een opvolger in de persoon van Jean-Baptiste Bernadotte, maréchal de France, voor wiens in de laatste oorlog gebleken kundigheden óók als administrator men in Zweden grote bewondering koesterde. De nieuwe troonopvolger, tevens regent voor zijn adoptiefvader, koos in 1812 partij voor Rusland en de anti-Franse coalitie. Hem werd toegezegd dat hij bij de komende vrede Noorwegen zou verkrijgen in ruil voor Finland. Dit werd geëffectueerd, toen het Noorse Storting in 1814 de Zweedse koning Karel XIII tot koning van Noorwegen verkoos. Bij het Congres van Wenen verloor Zweden Zweeds Pommeren aan Pruisen. Daarmee waren de in de 17de eeuw veroverde gebieden goeddeels verloren.

Huis Bernadotte

advertentie

Koning Karel XIV Johan, Zweden_{Foto: Publiek domein}

In 1818 kwam het Huis Bernadotte op de Zweedse troon met Karel XIV Johan. Onder de vorsten uit dit Huis had de geschiedenis van Zweden een rustig verloop. Voor conflicten met Rusland was Zwedens macht niet meer toereikend. Tot Denemarken werd de verhouding in de 19de eeuw steeds vriendschappelijker. Tijdens de Krimoorlog bleven Zweden en Noorwegen neutraal. In het binnenland vereisten in het algemeen dezelfde vraagstukken oplossingen als in andere landen, in het bijzonder op politiek terrein de kwestie of de toenmalige samenstelling van de Rijksdag in vier standen gewijzigd zou behoren te worden. De liberale minister De Geer bracht in 1865 een 'Reform' tot stand, krachtens welke het Zweedse parlement zoals elders in het vervolg zou bestaan uit twee Kamers, gekozen deels direct door de kiezers uit het gehele volk, deels indirect door de vertegenwoordigers van de afzonderlijke gewesten.

Onder de regering van Oscar II (1872-1907) radicaliseerden zich de politieke verhoudingen in Zweden. Sedert 1889 begon ook de sociaal-democratie naar voren te komen, die met de radicalen samenwerkte in de strijd voor het algemeen kiesrecht. Het invoeren van een beschermend stelsel in 1887 deed de verhouding tot Noorwegen verslechteren. Dit leidde uiteindelijk tot de afscheiding in 1905, die onder invloed van vredelievende stromingen in Zweden vreedzaam verliep. Onder Gustaaf V (1907-1950) bracht men het algemeen kiesrecht voor de Tweede Kamer tot stand. In 1914 ontstond een conflict tussen de koning en het liberale kabinet over de landsverdediging, waarbij het ministerie moest wijken als gevolg van een boerenopmars naar Stockholm. In de Eerste Wereldoorlog bleef Zweden neutraal; koning Gustaaf bracht een samenwerking met de andere, eveneens neutrale Scandinavische landen tot stand. Nadat al in 1917 socialisten tot de regering waren toegetreden, kreeg Zweden in 1920 zijn eerste socialistische kabinet onder K.H. Branting. De sociaal-democratische partij was van nu af aan de sterkste partij en sinds 1932 bijna onafgebroken aan de regering.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was Zweden weer neutraal. Na de Russische overval op Finland wilden velen Finland te hulp komen. Toen Noorwegen door de Duitsers was bezet, zag Zweden zich genoodzaakt de doortocht van Duitse verlofgangers over Zweeds gebied toe te staan. Aan deze met de neutraliteit strijdige toestand kwam pas midden 1943 een eind. Na de oorlog nam Tage Erlander de leiding over. Onder zijn bewind werd Zweden lid van de Verenigde Naties, van de Raad van Europa, en van de Organisatie voor Europese Economische Samenwerking (de latere OESO). Zweden sloot zich niet aan bij de Europese Gemeenschappen, wel bij de Europese Vrijhandels Associatie. In zijn neutraliteitspolitiek paste ook geen lidmaatschap van de NAVO.

Nieuwste tijd

advertentie

Olof Palme, Zweden_{Foto :Rob Bogaerts / Anefo in het publieke domein}

Op binnenlands gebied streefde de sociaal-democratische regering, sinds 1969 geleid door Olof Palme, steeds meer naar sociale gelijkheid en vooruitgang. In september 1973 overleed koning Gustaaf VI Adolf.

Hij werd opgevolgd door zijn kleinzoon Karel XVI Gustaaf, die door een grondwetswijziging geen enkele macht meer had en een louter representatieve functie vervulde. In datzelfde jaar kwam er een einde aan 44 jaar sociaal-democratisch bewind. De Centrumpartij, de liberale volkspartij en de Conservatieven vormden een nieuwe regering. In oktober 1978 viel de regering op het vraagstuk van de kernenergie. Na een brede maatschappelijke discussie werd op 23 maart 1980 een volksreferendum over het kernenergiebeleid gehouden. De tegenstanders van kernenergie verloren het van de voorstanders.

In 1981 verlieten de Conservatieven de regeringscoalitie wegens onenigheid over een belastinghervorming. Na de verkiezingen van september 1982 herwonnen de sociaal-democraten onder leiding van Olof Palme hun oude positie. Palme stelde zich internationaal op als advocaat van Derde-Wereldlanden en als een van de belangrijkste pleitbezorgers van een wereldwijde ontwapening. Na de moord op Palme (18 febr. 1986) werd er een pragmatischer koers gevolgd. Ook kwam er een verandering in Zwedens traditionele buitenlandse neutraliteitspolitiek. In juli 1991 vroeg Zweden namelijk het lidmaatschap van de EG aan, waarmee het land duidelijk maakte deel te willen nemen aan de opbouw van een politieke Europese Unie.

Parlementsverkiezingen in 1991 brachten een overwinning voor de Conservatieven. Carl Bildt werd minister-president van een burgerlijk-conservatief coalitiekabinet. Hij voerde een rigoreus bezuiningsbeleid om de in het slop geraakte Zweedse economie weer op gang te helpen. Ook werd de privatisering van staatsbedrijven aangekondigd. Op 1 jan. 1995 trad Zweden toe tot de EU.

Het BNP groeide in 1995 dankzij een stijgende export met bijna 4%. De werkloosheid bleef hoog: officieel lag die rond de 7%, maar inclusief de deelnemers aan werkverschaffings- en omscholingsprojecten was meer dan 13% van de beroepsbevolking zonder werk.

Persson, die Carlsson opvolgde als leider van de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij, had als minister van Financiën het begrotingstekort drastisch teruggebracht door o.a. te korten op de uitkeringen en de belastingen te verhogen.

Eugene de Kock, een voormalig leider van een Zuid-Afrikaans doodseskader, beweerde tijdens een rechtszaak in Zuid-Afrika dat een onderdeel van de Zuid-Afrikaanse inlichtingendienst verantwoordelijk was voor de moord op de Zweedse oud-premier Olaf Palme in febr.1986.

21 eeuw

advertentie

Anna Lindh, Zweden_{Foto: Vesa Lindqvist/Matti Hurme - Norden.org CC2.5 Denmark no changes made}

De Sociaal-Democratische Partij is, alleen of in coalitievorm, aan de macht geweest gedurende de perioden 1932-1976 en 1982-1991 en vanaf 1994. In september 2002 hebben weer parlementaire verkiezingen plaats gevonden, waarbij de Sociaal-Democratische Partij de belangrijkste winnaar was met 40% van de stemm en. Net als tijdens de vorige regeringsperiode steunt de partij op twee gedoogpartners ter linkerzijde, te weten de Groenen en de Linkerpartij. De oppositie bestaat uit de Moderaten (Conservatieven), Liberalen, Centristen en Christen-Democraten. Op 14 september 2003 werd het referendum gehouden over de vraag of Zweden de Euro als wettelijk betaalmiddel zou moeten invoeren. De bevolking stemde uiteindelijk met 56% tegen de afschaffing van de kroon.

Het referendum werd overschaduwd door de brute moord op de Minister van Buitenlandse Zaken, Anna Lindh. Zij was, net als Premier Persson, een verklaard voorstander van de invoering van de Euro en leidde de campagne. De moord op Anna Lindh was een schok voor het meestal ontspannen politieke klimaat van Zweden. Maar ook bracht het de herinnering weer boven aan 1986 toen de toenmalige Premier Olof Palme wandelend op straat werd doorgeschoten. Anna Lindh werd opgevolgd door de in Letland geboren oud minister van Justitie Laila Freivalds.

Begin 2005 is Zweden getroffen door twee nare gebeurtenissen. De tsunami op tweede kerstdag in Zuidoost-Azië trof Zweden zeer hard. Op een bevolking van 9 miljoen waren er in januari 52 doden en 637 vermisten. De minister van buitenlandse zaken, Laila Freivalds, wordt verweten te laat te hebben gereageerd. Zij heeft publiekelijk haar excuses aangeboden en aangegeven dat het ministerie zich beter moet gaan toerusten voor dit soort calamiteiten. Er wordt een nationale crisiscommissie opgericht. In januari werd het zuiden van Zweden bovendien ernstig getroffen door een zeer zware storm. Vele omgewaaide bomen (hele bossen zijn weggevaagd) hebben geleid tot grootschalige en langdurige uitval van elektriciteit.

Op zondag 17 september 2006 vonden parlementsverkiezingen in Zweden plaats. De verkiezingscampagne was kort en werd beheerst door discussies over de werkloosheid (voor Zweedse begrippen hoog, maar voor Europese begrippen gemiddeld), belastingen, de gezondheidszorg en het onderwijs. Uit de peilingen bleek dat het een nek-aan-nek race zou worden tussen het linkse blok (sociaaldemocraten, milieupartij en socialisten) en de rechtse alliantie (conservatieven (moderaten), liberalen, christendemocraten en de centrumpartij). Het werd een nipte overwinning voor laatstgenoemde. Dit is een opmerkelijke uitslag, aangezien het sinds 1932 maar twee keer eerder voorkwam dat de sociaaldemocraten de verkiezingen verloren (in 1976 en 1991). Bovendien zijn de rechtse partijen nooit eerder in een periode van economische voorspoed aan de macht gekomen.

In november 2008 ratificeert Zweden het verdrag van Lissabon. In februari 2009 breekt de regering met het beleid om geen kernencentrales te bouwen. In juli 2009 wordt Zweden voorzitter van de EU. Bij parlementsverkiezingen in september 2010 krijgt de centrumrechtse coalitie van premier Fredrik Rheinfeldt net geen meerderheid. In oktober vormt hij een brede minderheidsregering. In december wordt autofabrikant Saab, een icoon van de Zweedse industrie failliet verklaard. In februari 2012 bevalt kroonprinses Victoria van een dochter. Prinses Estelle is de tweede in de lijn van troonopvolging. In juni 2013 trouwt prinses Madeleine, de jongste dochter van de Zweedse koning, onder grote belangstelling in Stockholm. In april 2014 kondigt Zweden een verhoging van het defensiebudget aan vanwege de onrust in Oekraïne en de ontwikkelingen in Rusland.

advertentie

Stefan Lofven, Zweden_{Foto: Robvissers 1966 CC 4.0 International no changes made}

In oktober 2014 wordt Stefan Lofven de nieuwe premier en vormt een centrumlinkse minderheidsregering. In de jaren 2015 tot 2017 krijgt Zweden te maken met de vluchtelingencrisis en de opkomst van rechtse anti-immigratiepartijen. Bij verkiezingen in 2018 is de uitslag niet eenduidig maar in januari 2019 wordt Lofven weer premier. In 2020 krijgt Zweden te maken met de Covid-19 pandemie. In tegenstelling tot de meeste Europese landen kiest Zweden niet voor een totale lockdown.

Demissionair minister van Financiën Magdalena Andersson werd in november 2021 de eerste vrouwelijke premier van Zweden, aan het hoofd van een minderheidsregering van de sociaaldemocraten nadat de Groene Partij na een zeer openlijk begrotingsconflict had geweigerd om deel te nemen aan een coalitie. In januari 2022 wordt Ignazio Cassis president.

Ulf Kristersson wordt premier na de verkiezingen van september 2022. Hij leidt een coalitieregering tussen de Gematigde Partij, christen-democraten en liberalen, met externe steun van de extreemrechtse Zweden-democraten.

ZWEDEN LINKS

Advertenties
• Vliegtickets Zweden – Vliegennaar.nl
• ANWB vakantie boeken Zweden
• Hotels Trivago
• Zweden Tui Reizen
• Autohuur Zweden
• Bouw je eigen Zweden Rondreis
• Mambo jongerenreizen Zweden
• Avontuurlijke & duurzame rondreizen voor reizigers tussen de 18 en 37 jaar
• Stockholm Hotels
• Auto huren in Zweden
• Camperreizen Zweden
• Fiets- Wandel- en Rondreizen
• Mambo jongerenreizen interrail Scandinavie
• Boeken, ook tweedehands, over ZWEDEN bij Bol.com

Nuttige links

Dieren in Zweden (N)
Lies & Teije's Reiswebsite (N+E)
Reisinformatie Zweden (N)
Reizendoejezo – Zweden (N)
Rondreis Zweden (N)
Vakantiebestemming.info Zweden (N)
Zweden 2 Link Belgie (N)

Bronnen

Best, J. / Zweden

Gottmer

Carlsson, B. / Zweden

Corona

Danse, W. / Zweden

ANWB

Europese Unie

Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs

Meesters, G. / Zweden

ANWB

CIA - World Factbook

BBC - Country Profiles

laatst bijgewerkt maart 2024
Samensteller: Arie Verrijp / Geert Willems