TURKMENISTAN
 

Basisgegevens
Officiële   landstaal	Turkmeens
Hoofdstad	Asjchabad
Oppervlakte	488.100 km²
Inwoners	5.930.211   (mei 2019)
Munteenheid	Turkmeense manat   (TMM)
Tijdsverschil	+4
Web	.tm
Code.	TKM
Tel.	+993

Geografie en Landschap

Geografie

Turkmenistan ligt in Centraal-Azië. Turkmenistan grenst aan de Kaspische Zee en ligt tussen Iran en Kazachstan. De overige landen waar Turkmenistan aan grenst zijn Afghanistan en Oezbekistan. De oppervlakte van Turkmenistan is 488.100 vierkante kilometer. Turkmenistan is daarmee ongeveer 14,5 keer zo groot als Nederland.

advertentie

Turkmenistan: Satellietfoto_{Photo: Publiek Domein}

advertentie

Landschap

Het centrale en grootste deel van het land valt samen met de enorme Karakum of (Zwarte Woestijn), met een maanlandschap van zandduinen en droge klei. De rest van Turkmenistan heeft graslandsteppen en bergen. Het woestijnzand ligt lager dan tweehonderd meter en het kustgebied aan de Kaspische Zee bevindt zich zelfs beneden zeeniveau. Alleen de bergen langs de zuid- en oostgrenzen zijn hoger dan vijfhonderd meter met als hoogste punt de Airy-Baba (3730 m).

advertentie

Kopetdag-bergketen, Turkmenistan_{Photo: Kharchenko CC 3.0 Unportedno changes made}

Uitgebreide en ongecontroleerde irrigatie van het droge, zilte land ten behoeve van katoenteelt heeft ondergronds zout naar boven gebracht. Het land werd dus nog zouter, waardoor nog meer water voor irrigatie werd aangevoerd. Van de Amu Darya-rivier in het noordoosten van Turkmenistan loopt het langste irrigatiekanaal ter wereld (1100 km) via Asgabat naar de Kaspische zee. Turkmenistan is ook betrokken bij het regionale probleem van het inmiddels levenloze Aral-meer. De opdroging van dit meer, waar Turkmenistan door het onttrekken van irrigatiewater ook aan bijdroeg, wordt als een grote ecologische ramp beschouwd.

Klimaat en Weer

Turkmenistan heeft een continentaal klimaat met extreem grote temperatuursverschillen. De zomers zijn zeer heet in de woestijn kan het 50 °C of warmer worden. In de winter is het bitter koud en vriest het. Regen valt er nauwelijks, met uitzondering van de berggebieden.

Planten en Dieren

advertentie

Planten

In het droge hete klimaat van de Karakum overleven slechts droge woestijnbosjes en gras. In de groene dalen van de Kopet Dag worden druiven, vijgen en walnoten geoogst en op de hellingen staan jeneverbesstruiken en pistachebomen. De nationale planten van Turkmenistan zijn de katoenplant en tarwe.

advertentie

Dieren

In de bergen leven grote zoogdieren zoals caracals (Perzische lynx), berggeiten, stekelvarkens, jachtluipaarden en sneeuwluipaarden. Op de steppen is de gazelle, vos, jakhals en wilde kat te vinden en er zwerven kleine, halfwilde dromedarissen en kuddes caracoleschapen. Hun lammeren zijn de leveranciers van astrakanwol. Reptielen, zoals de Centraal-Aziatische cobra en de reusachtige monitorhagedis (Kaspische varaan), knaagdieren, spinnen en schorpioenen komen veel in de woestijn voor. Het nationale dier van Turkmenistan is het akhal-teke paard.

Geschiedenis

Russische overheersing

Het huidige Turkmenistan is het laatste deel van Centraal-Azië dat door het Russische rijk in 1881 werd veroverd. In 1924 kreeg Turkmenistan de naam Turkmeense Socialistische Sovjetrepubliek, maar daarmee was nog geen sprake van een nationale Turkmeense identiteit. Stammentradities en de islam bleven belangrijke determinanten van de cultuur. Tot aan het overlijden van Stalin in 1953 bekleedden Russen de sleutelfuncties in Turkmenistan, daarna kwamen er meer Turkmenen in de top van de lokale communistische partij. Trouw aan Moskou ging in de decennia daarna hand in hand met wijdverbreide corruptie en fraude, met name in de katoenproductie.

De politieke top streed er in 1991 dan ook voor om bij Rusland te blijven. Uit een enigszins frauduleus verlopen referendum in maart 1991 bleek dat 95% van de bevolking bij Rusland zou willen blijven. In oktober van dat jaar, na enige turbulente politieke ontwikkelingen in Moskou, wees een referendum ineens uit dat 95% van de bevolking onafhankelijkheid wenste. Naar aanleiding van dat referendum werd de onafhankelijke Republiek Turkmenistan uitgeroepen.

Periode Nijazov

Midden jaren '80 kwam Saparmoerat Nijazov als partijleider van de Communistische Partij aan de macht. Op 21 december 2006 overleed Nijazov aan een hartstilstand. Nijazov was 66 jaar. In de hoofdstad Asjgabat kwam de nationale Veiligheidsraad bijeen om 'de stabiliteit van het land zeker te stellen'. Volgens de grondwet kreeg parlementsvoorzitter Ovesgeldi Atajev de macht tot er nieuwe verkiezingen gehouden zouden zijn.

De president voor het leven en 'Vader aller Turkmenen' regeerde twintig jaar met ijzeren hand over Turkmenistan. Mensenrechtenorganisaties omschreven zijn bewind als een van de meest repressieve ter wereld. Gekozen besturen hadden niets in te brengen en bestuurders werden geregeld ontslagen en vervangen door Nijazov, die zich overal liet eren in onder meer standbeelden en met naamgeving van maanden of plaatsen.

Nijazov gebruikte de inkomsten uit de export van gas onder meer voor de bouw van talrijke grootse bouwwerken en projecten. Turkmenistan is ongeveer tien keer zo groot als Nederland.

Periode Berdymukhamedov

Op 14 februari 2007 wordt Kurbanguly Berdymukhamedov tot nieuwe president gekozen. In september 2008 komt er een nieuwe grondwet, die een meerpartijenstelsel beloofd met meer invloed van het parlement. In december 2008 woerden de eerste nieuwe verkiezingen gehouden onder de nieuwe grondwet. De verkiezingen worden nog steeds gedomineerd door pro-regerings kandidaten. In april 2009 beschuldigt Turkmenistan van sabotage aan de oliepijpleiding, Rusland ontkent de beschuldigingen. In december 2009 en januari 2010 worden oliepijpleidingen geopend met respectievelijk China en Iran. In februari 2012 wordt president Berdymukhamedov met 97% van de stemmen herkozen. In september 2012 begint het proces van een volkstelling. Dat is zeer lastig vanwege de vele afgelegen en moeilijk bereikbare gebieden in Turkmenistan. In november 2014 besluiten Afghanistan, India, Pakistan en Turkmenistan een oliepijplijn te gaan exploiteren. In januari 2015 devalueert Turkmenistan de munt met 19%. In november 2015 begint de bouw van een gaspijplijn dat Turkmeens gas naar het zuiden moet vervoeren. In september 2016 komen er grondwetswijzigingen die ondermeer de termijn van de zitting van de president verlengen naar zeven jaar. In februari 2017 wordt Berdymukhamedov voor een derde termijn tot president gekozen.

Bevolking

In Turkmenistan wonen 5.351.277 (2017). De bevolkingsdichtheid is erg laag met ongeveer 11 inwoners per vierkante kilometer.

85% van de bevolking is Turkmeens. In etnisch en taalkundig opzicht staan de Turkmenen dicht bij de Turken. Ze kennen vijf stammen: de Tekke, Sariki, Salori, Jomut en Ersari. De rest van de bevolking is Russisch of Oezbeeks (bij de Oezbeekse grens). Kleine percentages Kazakken, Tartaren, Azerbeidzjani’s en Armeniërs leven ook in Turkmenistan.

• De natuurlijke bevolkingsgroei bedraagt 1,12%. (2017)
• Geboortecijfer per 1000 inwoners is 19.1 (2017)
• Sterftecijfer per 1000 inwoners is 6.1 (2017)
• De levensverwachting is 70,4 jaar. (mannen 67,4 en vrouwen 73,6 jaar (2017)

Taal

De officiële taal van Turkmenistan is het Turkmeens. In de steden wordt ook Russisch gesproken.

Godsdienst

Veel Turkmenen zijn Soennitische moslims of volgen de islamitische Soefi-traditie. Verder zijn er een kleine 10 % Russisch-orthodoxen.

Samenleving

Staatsinrichting

Op 18 mei 1992 kreeg Turkmenistan een nieuwe grondwet. Turkmenistan werd een presidentiële republiek, met een president die rechtstreeks en voor 5 jaar gekozen wordt. De president is het hoofd van de staat, het leger en de regering. Tevens is de president voorzitter van de Volksraad en wijst de Raad van Ministers aan.

Het parlement is het voornaamste wetgevende orgaan en bestaat uit 50 leden die eveneens direct voor 5 jaar gekozen worden. De parlementsleden hebben tevens zitting in de Volksraad, samen met een aantal lokaal gekozen vert egenwoordigers. De Volksraad komt eenmaal per jaar bijeen, maar vertoont als gevolg van zijn samenstelling weinig samenhang. De Democratische Partij van Turkmenistan (DPT), de opvolger van de Communistische partij, is de enige partij in het parlement.

Daar het parlement weinig krachtig is en Nijazov de functies van premier en president in zich verenigt, domineert het staatshoofd het politieke proces. In 1999 werd de constitutie dusdanig veranderd dat het voor Nijazov mogelijk is om president voor het leven te blijven. Hij heeft echter aangekondigd voor 2010 verkiezingen te zullen houden.

Politiek

Nijazov's beleid is sterk gericht op het stimuleren van het Turkmeens nationalisme, door zich als de politieke en spirituele leider van het land te positioneren. Centraal in het Turkmeens nationalisme staat de persoonlijkheidscultus rond zijn persoon. Hij heeft zich de titel Turkmenbashi (leider van alle Turkmenen) aangemeten en overal in het land zijn zijn portretten opgehangen en beelden van hem opgericht. Scholen, fabrieken en zelfs een stad zijn omgedoopt in"Turkmenbashi".

Oppositie binnen Turkmenistan zelf lijkt nauwelijks te bestaan, enerzijds door de onderdrukking van de oppositie, maar ook door de instandhouding van het Sovjetsysteem, waarin basisconsumptiegoederen gratis zijn. Sinds 2002 lijkt er echter wel meer politieke onrust in het land te ontstaan. Een moordaanslag op de president in november 2002 werd aangegrepen om de oppositie verder te onderdrukken. Oppositionele groeperingen opereren vooral vanuit het buitenland, voornamelijk in Moskou. In 2003 kondigden zij aan te gaan samenwerken, door voortaan de Unie van Democratische Krachten van Turkmenistan te vormen.

De actuele politieke situatie staat beschreven in het hoofdstuk geschiedenis.

Economie

Het overheidsbeleid is vooral gericht op importsubstitutie, waardoor prijsverstoringen ontstaan. Net als in het Sovjetsysteem gebruikt de regering langetermijnplanningen, waarin productiedoelen worden vastgesteld, voor de economische ontwikkeling. Staatsbedrijven krijgen hoge subsidies, met als gevolg dat het overheidstekort stijgt. Dit wordt gefinancierd door rentevrije leningen aan te gaan bij de Centrale Bank van Turkmenistan. Vlak na de onafhankelijkheid was er een torenhoge inflatie, maar vanaf 1996 werd deze door een strenger monetair beleid teruggebracht tot circa 10% per jaar. Problematisch, mede door de wijdverbreide corruptie, blijft de belastinginning.

In mei 2004 kondigde Nijazov privatiseringen aan, onder het voorbehoud dat sleutelsectoren in handen van de staat zouden blijven. Tot op heden bestaat er nauwelijks een private sector en zijn hervormingen nauwelijks aangevangen. Het klimaat voor buitenlandse investeerders is over het algemeen vrij slecht.

De economie is sterk afhankelijk van de opbrengsten van gas en olie. Hierin zoekt Turkmenistan diversificatie van zijn afnemers, omdat een aantal onder hen slecht betalen. Het beleid is daarnaast gericht op een toename van raffinageactiviteiten, waardoor de toegevoegde waarde stijgt. Vaak worden opbrengsten geïnvesteerd in prestigeprojecten, zoals paleizen, in plaats van in verdere ontwikkeling van de economie. De laatste drie jaren 2011 tot en net 2013 is er sprake van een enorm grote economische groei, mat percentages boven de 10%. In 2017 bedraagt de groei 6,5 % Ook het BNP per hoofd van de bevolking is sterk gestegen tot $ 18.200 in 2017.

Vakantie en Bezienswaardigheden

Ashgabat is de hoofdstad van Turkmenistan. Ashgabat is nog niet bedolven onder het massatoerisme. Er zijn marmeren monumenten en grote paleizen en gouden standbeelden. Het beroemde, 15 meter hoge Turkmenbashi standbeeld mag je niet missen. Dit gouden standbeeld draait rond, zodat het gezicht van Turkmenbashi altijd in de zon staat. De Tolkucha Bazaar is een bezoek waard, er is werkelijk van alles te koop.

Het tapijtenmuseum is een leuk museum voor iedereen die geïnteresseerd is in de geschiedenis van het Turkmeense tapijt weven. Je ziet er onder andere het grootste met de hand geweven tapijt ter wereld.

Turkmenistan was altijd al een onderdeel van de zijderoute. Merv is de oudste en best bewaarde oasestad langs de Zijderoute in Centraal-Azië. De overblijfselen in deze uitgestrekte oase laten meer dan 4000 jaar menselijke geschiedenis zien. Een aantal monumenten is nog te bewonderen, vooral uit de laatste twee millennia. Het historische stadscentrum bestaat uit een reeks ommuurde steden: Erk Kala, Gyaur Kala en de middeleeuwse Sultan Kala of Marv al-Shahijan. Er zijn overblijfselen van een aantal belangrijke structuren: de centrale Beni Makhan moskee en de stortbak, de boeddhistische stoepa en het klooster, en het"Ovale gebouw", met een reeks kamers rond een binnenplaats op een verhoogd platform.

Het middeleeuwse Sultan Kala is ommuurd in de 11e eeuw, met het Mausoleum van sultan Ahmad Sanjar (1118-1157), dat oorspronkelijk deel uit maakte van een groot religieus complex. De fijne details van het Mausoleum, zoals het elegante metselwerk, het gebeeldhouwde stucwerk, en de muurschilderingen, maken het een van de meest opvallende architectonische overblijfselen van de Seldjukse periode.

Klik op de menuknop bovenaan het scherm voor meer informatie

TURKMENISTAN LINKS

Advertenties
• Rondreis Turkmenistan Djoser
• Turkmenistan Vliegtickets.nl
• Turkmenistan Sawadee Verre Reizen
• Vakantieveilingen bied mee op de beste deals
• Transport Turkmenistan - TTS Quality Logistics B.V

Nuttige links

Reisinformatie Turkmenistan (N)
Startpagina Turkmenistan (N+E)
Telefoongids Turkmenistan
Turkmenistan Startnederland (N+E)

Bronnen

Elmar Landeninformatie

CIA - World Factbook

BBC - Country Profiles

laatst bijgewerkt augustus 2021
Samensteller: Arie Verrijp / Geert Willems