BEIEREN
Geschiedenis

To read about BAVARIA in English - click here

Hotels Trivago

Steden BEIEREN

München

Populaire bestemmingen DUITSLAND

Beieren

Geschiedenis

Prehistorie, oudheid, Romeinen en stamhertogdom

De prehistorische bewoningsgeschiedenis van Beieren begon zo'n 3500 jaar geleden in de bronstijd. Vanaf 800 v.Chr. kwamen vanuit West-Europa de Kelten naar Beieren, voorafgegaan door stammen als de Illyriërs. In de 1e eeuw v.Chr. kwamen ongeveer tegelijkertijd vanuit het zuiden Romeinen op en vanuit het noorden de Germanen.

De Romeinen hadden aanvankelijk de overhand, want bezetten 15 v.Chr. onder leiding van de veldheren Tiberius Iulius Caesar Augustus (42 v.Chr. - 37 n.Chr.) en zijn broer Nero Claudius Drusus (38 v.Chr. - 9 v.Chr.) het hele gebied tussen de Donau en de Alpen. Een groot deel van het huidige Beieren, onder andere de steden Kempten (Cambodunum) en Augsburg (hoofdstad Augusta Vindelicorum), lagen toen in de Romeinse provincie Raetia. De aanwezigheid van de Romeinen was zeer duidelijk in het landschap: naast veel vestingen en kastelen op strategisch belangrijke punten werden legersteden, handelswegen en -routes aangelegd.

advertentie

Romeinse provincies in het Alpengebied (ca. 150 n.Chr.), waaronder Raetia_{Foto: Sidonius CC 4.0 International no changes made}

In de periode van de Grote Volksverhuizing (tussen 4e en 6e eeuw) kwam er in de 5e eeuw n.Chr. een definitief einde aan de Romeinse tijd in Beieren. Het gebied tussen de rivieren Iller en Lech kwam nu onder invloed van de Germaanse stam Alemannen te staan, een eeuw later gevolgd door de Merovingers als onderdeel van het Frankische Rijk. In diezelfde tijd werd het gebied ten westen van de Lech, deel van het huidige Oost-, Zuid- en Midden-Beieren, bewoond door de Germaanse volksstam Baiern of Bajuwaren (ook wel Bavarii). De bestuursvorm was een zelfstandig stamhertogdom onder leiding van de hertogen van de Agilolfingen, residerende in Regensburg in het oosten van Beieren. De eerste hertog was Garibald I van Beieren en in totaal zouden de Agilolfingen het gebied zo'n twee eeuwen besturen.

In 788 werd de laatste hertog der Agilolfingen, Tassilo III, afgezet door de troepen van Karel de Grote (ca. 747/748-814), heerser over het Karolingische Rijk. In die tijd lag de huidige Oostenrijkse stad Salzburg nog midden in Beieren en werd in 798 verheven tot aartsbisdom.

advertentie

Stamhertogdom van de Agilolfingen in 788_{Foto: Publiek domein}

Het Frankische Rijk van Karel de Grote viel in 843 uit elkaar in drie delen; Beieren vormde vanaf die tijd het centrum van het Oost-Frankische Rijk onder leiding van een kleinzoon van Karel de Grote en derde zoon van diens opvolger Lodewijk de Vrome (778-840), koning Lodewijk II de Duitser (ook Lodewijk de Beier).

advertentie

Zegel van Lodewijk de Duitser (806-876)_{Foto: Publiek domein}

In de 10e eeuw werd Beieren aangevallen door Hongaren, die het leger van Beieren in de pan hakten bij Bratislava. Het Oost-Frankische Rijk stelde niet veel meer voor en opnieuw werd er voor Beieren een stamhertogdom in het leven geroepen met als eerste hertog Arnulf I van Beieren 'de Boze', die regeerde van 907 tot 937. Hij bouwde een nieuw leger op om de Hongaarse plunderaars te bestrijden, wat in 909, 910 en 913 lukte. Maar uiteindelijk sloot Arnulf in 913 een overeenkomst met de Hongaren, waardoor Beieren lange tijd geen last meer zou hebben van de Hongaren en uiteindelijk in 955 definitief uit Beieren verjaagd werden.

Onder de in 962 tot keizer van het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie gekroonde Otto I breidde het hertogdom Beieren zich spectaculair uit en zelfs het huidige Niederösterreich, Wenen, Karinthië, Stiermarken, Friuli en Verona werden, onder hertog Heinrich II van Beieren (951-991), onderdeel van Beieren. Lang duurde deze hegemonie echter niet, want door een conflict met keizer Otto II werd Karinthië in 976 een afzonderlijk hertogdom. In 1002 werd hertog Heinrich IV uitgeroepen tot keizer Heinrich II en kwam er een einde aan het zelfstandige stamhertogdom Beieren, dat in 1070 werd overgedaan aan de Zwabisch-Italiaanse Welfen-dynastie.

advertentie

Uitbreiding stamhertogdom Beieren, periode 952-976_{Photo: CC BY-SA 3.0 no changes made}

Onder deze dynastie kreeg Beieren weer veel van haar macht terug en onder Heinrich X behoorden ook het hertogdom Saksen en gebieden in Toscane tot Beieren. In 1138 werd Koenraad III 'van Zwaben' uitgeroepen tot koning en ontstond er een felle strijd om de macht met Heinrich X. Koenraad wist Heinrich te verslaan en ontnam hem in 1139 het hertogdom Beieren en gaf het aan zijn halfbroer Leopold van Babenberg, op dat moment markgraaf van Oostenrijk. In 1156 kreeg Heinrich XII 'de Leeuw' van het Welfen-geslacht het hertogdom Beieren in afgeslankte vorm terug en hij stichtte in 1158 de handelspost München, de latere deelstaathoofdstad.

In 1180 kwam Beieren in handen van de paltsgraaf Otto I van Beieren van het huis Wittelsbach. Aanvankelijk was Otto legeraanvoerder van keizer Friedrich, die Heinrich XII Beieren afnam en Otto tot hertog benoemde. Het geslacht Wittelsbach zou tot 1918 hertogen, keurvorsten en later koningen aan Beieren leveren.

advertentie

Otto I van Beieren (Wittelsbach), 1117-1183_{Photo: Publiek domein}

Huis Wittelsbach

In 1255 werd het hertogdom Beieren verdeeld onder Ludwig II 'de Strenge' (1229-1294) en Heinrich XIII (1235-1290). Ludwig kreeg Opper-Beieren en de Pfalz, met München als residentie; Heinrich werd als Heinrich I hertog van Niederbayern met als residentie Landshut. Nog geen honderd jaar later kwam er al een einde aan de opsplitsing; Ludwig IV 'der Baier' (1282-1342), de jongste zoon van Ludwig 'de Strenge', verenigde in 1340 beide delen, bezorgde Beieren een bloeiperiode en voegde Brandenburg, Tirol, Zeeland, Holland en Henegouwen toe. In de periode 1349-1506 werd Beieren steeds kleiner door erfkwesties en gebiedsdelingen. Zo kwam Tirol in 1363 in handen van de Habsburgers en Holland en Henegouwen werden overgenomen door Bourgondië.

Aan het einde van de 14e eeuw, in 1392, werd Beieren verdeeld in de hertogdommen München, Landshut, Ingolstadt en Straubing. Onder hertog Albrecht IV 'de Wijze' (1447-1508) werden de vier hertogdommen weer samengevoegd en in 1506 werd München uitgeroepen tot hoofdstad van Beieren, die, onder Albrecht V (1528-1579) en diens oudste (overlevende) zoon Wilhelm V 'de Vrome' (1548-1626), een enorme kunstliefhebber, onder andere bouwkundig een bloeiperiode doormaakte maar zijn opvolger Maximiliaan I met grote schulden opzadelde.

advertentie

Beieren na de deling in 1392_{Foto: Lencer CC 3.0 Unported no changes made}

De contrareformist Maximiliaan (1573-1651), de oudste zoon van Wilhelm V, nam in 1597 de macht over van zijn vader en hij voerde op bestuurlijk niveau veel hervormingen door en bracht de financiën weer op orde. Hij was een aanhanger van keizer Ferdinand II, die hem daarvoor beloonde als keurvorst van het keurvorstendom Beieren. Hij trok Beieren echter wel een oorlog in door zich met de door hem in 1609 opgerichte 'Katholische Liga' in de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) lijnrecht tegenover de protestantse 'Union' te plaatsen. Aanvankelijk had de '' Liga' de overhand en versloeg onder leiding van de Beierse veldheer Johann T'Serclaes von Tilly (1559-1632), die afstamde van het adellijke geslacht Tilly uit het hertogdom Brabant, in 1620 de protestanten.

Toen Zweden zich met de oorlog ging bemoeien was het snel gedaan met de 'Liga', in 1632 trokken de Zweden onder leiding van Gustaaf II Adolf Beieren binnen en veroverden München en geheel Zuid-Duitsland. In 1646 werden de Zweden ook nog eens opgevolgd door de Fransen. Aan deze oorlog, maar ook aan de Tachtigjarige Oorlog tussen Holland en Spanje, kwam een einde door de Vrede van Westfalen van 1648, waarbij Beieren tevens de status van keurvorstendom terugkreeg.

Kaart van Europa na de Vrede van Westfalen in 1648; Beieren groen gekleurd ten westen van 'Austria'_{Photo: Publiek domein}

Onder de zoon van Maximiliaan I, keurvorst Ferdinand Maria (1636-1679), die regeerde van 1651 tot 1679, kende Beieren weer een bloeiperiode, met wederom veel aandacht voor het ontwerpen en oprichten van fraaie gebouwen. Ook de economische gevolgen van de Dertigjarige Oorlog kwam Beieren snel te boven, onder andere doordat hij zich niet veel bemoeide met de Europese politiek van dat moment en daardoor niet in oorlogen betrokken werd.

Die enigszins neutrale politiek veranderde onder zoon Maximiliaan II Emanuel 'Max Emanuel of de Blauwe Keurvorst' (1662-1726), die van 1679 tot 1726 keurvorst van Beieren was en van 1691 tot 1706 landvoogd van de Spaanse Nederlanden. Hij streed namens de Rooms-Duitse keizer Leopold I in de Grote Turkse Oorlog en de Negenjarige Oorlog (1688-1697) tussen de Liga van Augsburg en zonnekoning Louis XIV van Frankrijk. Het doel van deze oorlog was het terugdringen van Frankrijk tot de grenzen die bepaald waren tijdens Vrede van Nijmegen in 1678, en tot de coalitie waar Beieren toetrad behoorden ook Groot-Brittannië, de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, Savoye en Brandenburg-Pruisen.

Maximiliaan II, keurvorst van Beieren_{Photo: Publiek domein}

Max Emanuel speelde ook een (grote) rol bij de verovering van Belgrado in 1688 en de Spaanse Successieoorlog (1701-1714), waarin hij echter weinig succes boekte. Integendeel, na een nederlaag bij Hochstätt in 1704 werd Beieren overlopen door een Oostenrijks leger en werden Max Emanuel en zijn broer Jozef Clemens in de rijksban naar de Zuidelijke Nederlanden gedaan. Na de Vrede van Utrecht in 1713 en de Vrede van Rastatt in 1714 werd Max Manuel weer op de Beierse troon gehesen en in 1717 kreeg hij zijn keurvorstelijke status terug. Tot zijn dood in 1726 hield Max Manuel zich nog voornamelijk bezig met de bouwkunst, waaronder het Schloss Schleissheim ten noorden van de deelstaathoofdstad München.

Westkant van Schloss Schleissheim_{Foto: Rufus46 CC 3.0 Unported no changes made}

Na de dood van zijn vader Max Manuel in 1726 besteeg Karl VII Albrecht (1697-1745) als keurvorst en hertog Karl I de Beierse troon en schopte het zelfs van 1742 tot 1745 tot Rooms-Duitse keizer. Karl, die in 1722 trouwde met de dochter van keizer Jozef I, voerde in 1717 op 20-jarige leeftijd, al het bevel over Beierse hulptroepen in de Oostenrijks-Turkse Oorlog van 1716-1718. Samen met Friedrich II van Pruisen koos hij in de Oostenrijkse Successieoorlog (1740-1748) de kant van de tegenstanders van Oostenrijk en haar keizerin Maria Theresia. Bij het Verdrag van Nymphenburg in 1741 werd hem onder andere de keizerskroon en Bohemen beloofd; aldus geschiedde en van 1741 tot 1743 werd hij koning van Bohemen en van 1742 tot zijn dood in 1745 Rooms-Duits koning en keizer.

Met steun van Hongarije en door een wapenstilstand met Pruisen kreeg Maria Theresia weer de moed om op te trekken tegen Beieren. Uiteindelijk trokken haar troepen München binnen en raakte Karl Albrecht een korte periode alles kwijt. Op het moment dat hij München weer veroverde op de Oostenrijkers, stierf hij op 20 januari 1745 en werd opgevolgd door zijn achttien jaar jonge zoon Maximiliaan III Joseph (1727-1777). Beieren was op dat moment nog verwikkeld in de Oostenrijkse Successieoorlog, maar Maximiliaan Joseph sloot al in april 1745 vrede met Oostenrijk en beloofde geen aanspraak op de keizerstroon te maken. Ook hij voerde een aantal maatschappelijke hervormingn door, maar hield zich voor bezig met wetenschap, kunst en literatuur. Zo voerde hij de algemene leerplicht in, stichtte de Bayerische Akademie der Wissenschaften maar bleek financieel geen genie. Door zijn kinderloze huwelijk stierf met Maximiliaan III Joseph de Beierse tak van het Huis Wittelsbach uit en werd hij in 1777 opgevolgd door Karl Theodor (1724-1799) van de Sulzbach-tak.

Karl VII Albrecht, keurvorst van Beieren_{Foto: Publiek domein}

Hij was al sinds 1742 keurvorst van de Pfalz en van 1742-1795 ook nog eens markies van Bergen op Zoom. Ondanks al die functies, koos hij in 1777 voor München als zijn hoofdverblijfplaats. Zoals veel andere vorsten van het Huis Wittelsbach was ook Karl Theodor zeer geïnteresseerd in wetenschap, economie, kunst en vooral muziek, waardoor hij in contact kwam met de beroemde componist Wolfgang Amadeus Mozart, die in zijn opdracht een opera schreef, Idomeneo, waarvan de eerste opvoeringen uiteraard in München plaatsvonden.

Ook Karl Theodor stierf kinderloos en hij werd in 1799 opgevolgd door keurvorst Maximiliaan IV Joseph, die op dat moment al sinds 1795 hertog van Pfalz-Zweibrücken was en uit een zijtak van het Huis Wittelsbach stamde. Maximiliaan IV Joseph regeerde tot 1825 en moest toestaan dat rond 1800 München door de Fransen van Napoleon werd bezet. Bij de Vrede van Lunéville moest hij bovendien gebeiden ten westen van de Rijn, de Rheinpfalz', afstaan aan Frankrijk. De Beierse minister Montglas was echter wel zo slim om zich aan te sluiten bij de Rijnbond (1806-1813), een confederatie van aanvankelijk zestien Duitse vazalstaten van het Eerste Franse Keizerrijk. Het Franse keizerrijk kreeg zo een strategisch sterke buffer aan het oostfront.

Rijnbond in 1912_{Foto: Ziegelbrenner CC 3.0 Unported no changes made}

Deze actie ten gunste van Napoleon leverde hem wel de titel koning Maximiliaan I Joseph van Beieren op, en als compensatie voor het verlies van de Rheinpfalz kreeg Beieren een aantal andere gebieden terug, de streek rond Slazburg en Berchtesgaden. Na de dramatisch verlopen veldtocht, met deelname van Beierse soldaten, van Napoleon in 1812 tegen Rusland, liep Maximiliaan Joseph in 1813 over naar Oostenrijk en trad in 1815 toe tot de Duitse Bond, een losse alliantie van van 34 Duitse vorstendommen en vier steden die ontstond op het Congres van Wenen. Met deze Duitse Bond wilde men de zelfstandigheid van Duitsland bewaren ten opzichte van het buitenland, maar dan wel nog steeds via autonome staten. Men zou kunnen zeggen dat de Duitse Bond het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie verving dat in 1806 al was opgeheven door Franz II Joseph Karl von Habsburg-Lotharingen (1768-1835), de laatste gekozen keizer van het Heilige Roomse Rijk. In 1818 riep Maximiliaan Joseph nog een grondwet uit, waarin het volk door twee kamers bij de regering vertegenwoordigd werd.

Der Deutsche Bund, 1815-1866_{Foto: Ziegelbrenner CC 2.5 Generic no changes made}

Maximiliaan Joseph overleed in 1825 en werd opgevolgd tot 1848 door zijn zoon Ludwig I (1786-1868) als koning van Beieren. Ludwig trouwde op 12 oktober 1810 met Theresia von Sachsen-Hildburghausen, en sinds die datum worden in oktober nog steeds het Oktoberfest in München gehouden. En als zoveel van zijn voorgangers was ook Ludwig een groot liefhebber van de bouwkunst en dat liet hij ook duidelijk blijken. München werd werd 'volgebouwd' met de meest fantastisch uitziende gebouwen, vaak in zijn favoriete classicistische stijl, waaronder de Bayerische Staatsbibliothek, de Glyptothek en de Siegestor. De interesse en bewondering voor Griekenland en haar oude cultuur ging zelfs zo ver dat hij zijn zoon Otto in 1830 tot koning van Griekenland kroonde. Ook werd de schrijfwijze van Baiern veranderd in Bayern, want de Griekse 'y' sprak natuurlijk meer tot zijn verbeelding dan de gewone 'i'. Belangrijk voor de ontwikkeling van München was ook de verhuizing van de universiteit van Landshut naar München. Qua democratisch gehalte van zijn bestuur werd het wat minder, de aartsconservatieve Ludwig liet bijvoorbeeld de oppositionele pers censureren. Na een privé-schandaal trad Ludwig op 20 maart 1848 af en gaf de troon over aan zijn oudste zoon Maximiliaan II (1811-1864).

Wapen van het Huis Wittelsbach na 1835_{Foto: Odejea CC 3.0 Unported no changes made}

Maximiliaan II regeerde in een tijd (1848-1864) dat Beieren veranderde van een agrarische staat tot een industriële staat. In 1835 werd rond Nürnberg de eerste spoorlijn in Duitsland in gebruik genomen en al snel werden overal in Duitsland spoorlijnen aangelegd. Mximiliaan ging met zijn tijd mee en stimuleerde kunst, wetenschap en techniek en gaf weer een eigen, modernere draai aan de architectuur in München.

Maximiliaan overleed plotseling in 1864 en zijn oudste zoon Ludwig werd tot zijn schrik op achttienjarige leeftijd als Ludwig II koning van Beieren. Bieren was ondertussen steeds verder geïndustrialiseerd en in verschillende Beierse steden werden arbeidersbonden opgericht. Ludwig, die een zeer strenge opvoeding genoot, was in dit soort zaken totaal niet geïnteresseerd en leefde min of meer in zijn eigen wereld, en werd niet voor niets 'der Märchenkönig' genoemd. In 1866 raakte Beieren betrokken bij de kortdurende oorlog tussen Oostenrijk en Pruisen, maar hij liet zich graag door zijn eveneens geesteszieke broer Otto Willem Luitpold Adalbert (1848-1916), de latere koning Otto I, als legeraanvoerder vervangen. Oostenrijk en dus ook Beieren verloor de oorlog van Pruisen en Beieren sloot zich, na een aanvankelijke uitsluiting, aan bij de door Otto von Bismarck opgerichte Noord-Duitse Bond. Het beieren van Ludwig raakte steeds meer gevangen in de vangnetten van Bismarck doordat hij schulden van Ludwig betaalde. In ruil hiervoor kreeg Bismarck zeggenschap over het Beierse leger, dat dan ook verplicht werd om in 1870 deel te nemen met Pruisen aan de Frans-Duitse Oorlog.

Pruisen werd steeds machtiger en Bismarck richtte in 1871, met toestemming van Ludwig, het Duitse Keizerrijk (18 januari 1871 - 9 november 1918) op, met als keizer Wilhelm I van Pruisen en Bismarck als Rijkskanselier. Beieren verloor door de actie van Ludwig op deze manier zijn soevereiniteit, maar hij luisterde liever naar zijn favoriete componist Wagner en liet diverse prachtige kastelen oprichten waaronder Schloss Underhof en de nooit afgebouwde kastelen Schloss Neuschwanstein en Schloss Herrenchiemsee. In 1886 wees de ministerraad van Beieren een regent aan die de lopende zaken van Ludwig overnam en de koning werd verbannen naar zijn kasteel Schloss Berg aan de Starnberger See. Enkele dagen later werd Ludwig samen met zijn lijfarts Von Gudden dood gevonden, moord of zelfmoord is nog steeds niet helemaal duidelijk, moord lijkt het meest voor de hand liggend.

Ludwig II van Beieren_{Foto: Michael Petzet in het publieke domein}

Ludwig werd uiteraard opgevolgd door zijn broer Otto I. Maar de werkelijk macht was nu in handen van regent en oom van de beide broers, Luitpold, die van 1886 tot 1912 regeerde. Otto zat op dat moment ook al in een inrichting en overleed in oktober 1916, nog wel met zijn titel als koning. Luitpold werd in 1912 opgevolgd door zijn zoon Ludwig III (1845-1921), die op 5 november 1913 tot koning gekroond werd. Tijdens de Eerste wereldoorlog (914-1918) groeide de ontevredenheid over het beleid en de gevolgen van de oorlog in het Duitsland van Luitpold en veel politieke partijen in de Rijksdag waren er van overtuigd dat hervormingen noodzakelijk waren. Die zouden al heel snel komen, sneller dan Ludwig III voor mogelijk had gehouden. Na de wapenstilstand in de zomer van 1918 wilde de marineleiding nog een keer slag leveren tegen de Britse vloot, maar de zeelui en mariniers weigerden dit en kwamen in opstand, het begin van de zogenaamde November-revolutie, die zich langzaam van het noorden naar het zuiden verplaatste en ook het einde betekende van het Duitse keizerrijk van Wilhelm II, die uitweek naar Nederland, en het begin van de Weimarrepubliek, die tot 1933 stand hield.

Op 7 november 1918 riep de sociaal-democraat en Beiers politicus Kurt Eisner (1867-1919), leider van de Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands (USPD), de Beierse vrijstaat uit, koning Ludwig werd afgezet en zo kwam er na 738 jaar een einde aan Huis Wittelsbach. De Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD) wilde anvankelijk niet meewerken maar vormde niet veel later toch een coalitie met de USPD. In januari 1919 werden er in Beieren deelstaatverkiezingen gehouden, die een grote nederlaag opleverden voor de USPD van Eisner en winst opleverde voor de socialisten.

Kurt Eisner, politicus uit Beieren_{Foto: Richard Huber CC-by-sa 3.0 no changes made}

Op 21 februari 1919 een grote slag voor de socialistische regering, Kurt Eisner werd door de jonge graaf Anton von Arco auf Valley doodgeschoten. Vanwege de grote onrust die deze gebeurtenis teweegbracht week de regering van de eerste vrij gekozen minister-president van Beieren, de socialist Johannes Hoffmann (1867-1930), uit naar Bamberg in het noorden van Beieren. Als wraak op de moord op Kurt Eisner riepen de onafhankelijke socialisten op 7 april 1919, onder leiding van de schrijver Ernst Toller (1893-1939) en de anarchisten Erich Mühsam (1878-1934) en Gustav Landauer (1870-1919), de Radenrepubliek Beieren 'Räterepublik Baiern' uit. Deze revolutionaire poging kwam echter niet van de grond en werd al snel gekaapt door de communisten onder leiding van Eugen Leviné (1883-1919). Ook die poging strandde snel, want op 1 mei 1919 werd München al weer terugveroverd door Johannes Hoffmann met behulp van troepen uit Pruisen en Württemberg. De daaropvolgende 'zuiveringen' kostten nogal wat mensenlevens.

Op 14 augustus 1919 trad de eerste democratische grondwet van Beieren, de 'Bamberger Verfassung', in werking. In 1920 voegde de Freistaat Coburg zich na een refrendum bij Beieren en op 13 maart 1920 had de zogenaamde 'Kapp-Lüttwitz-Putsch' tot gevolg dat minister-president Hoffmann van Beieren aftrad. De putsch was, onder leding van generaal Walther von Lüttwitz (1859-1942), generaal en politicus Erich Ludendorff (1865-1937) en Wolfgang Kapp (1858-1922) een rechtstreekse aanval op de democratisch gekozen regering in Berlijn. Deze poging tot een revolutie duurde maar vijf dagen, onder andere door een gebrek aan een gezamelijk doel onder de putschisten en landelijke stakingen als protest tegen de putsch.

Hoffmann werd als minister-president opgevolgd door de monarchist, jurist en politicus Gustav von Kahr (1862-1934), die van 16 maart 1920 tot 11 september 1921 minister-president en minister van Buitenlandse Zaken van Beieren was. Zijn doel was om van Beieren een autonoom gebied binnen Duitsland te maken, maar dat mislukte. In 1922 werd de politicus Eugen von Knilling (1865-1927) minister-president en minister van Buitenlandse Zaken, en onder zijn leiding werden rechtse elementen bevoordeeld en dat leverde voor rechts-extremisten een gunstig klimaat op. In de herfst van 1923, op het hoogtepunt van het conlict tussen Duitsland en een Belgisch-Franse bezettingsmacht in het Ruhrgebied, werd in Beieren de noodtoestand uitgeroepen en werd Von Kahr volmachten gegeven die er toe hadden kunnen leiden dat er een dictatuur zou ontstaan. Om Von Kahr de wind uit de zeilen te nemen hief rijkspresident Friedrich Ebert (1871-1925) de noodtoestand op, maar dat had weinig effect want generaal Hans von Seeckt, opperbevelhebber van de Wehrmacht, sympatiseerde met Von Kahr en die vormde samen met de militair Otto von Lossow (1868-1938) en de chef van de Beierse politiemacht Hans von Seißer (1874-1973) een triumviraat. zij lieten enkele honderden joodse families het land uitzetten, verboden een aantal links kranten en stelden de wet tijdens de Weimar Republiek buiten werking.

Op 9 november kwam Adolf Hitler (1889-1945) voor het eerst in beeld, hij liet het café Bürgerbräustelle in München omsingelen toen Gustav von Kahr daar een toespreek hield. Hij verklaarde dat de regering in Berlijn was afgezet, maar uiteindelijk grepen politie n leger in en de Hitler-Putsch was mislukt. op 27 februari 1924 trok Von Kahr zich terug uit de politiek, maar Hitler was zij rol in de mislukte putsch niet vergeten. Toen hij in 1933 aan de macht kwam rekende hij af met Von Kahr, hij liet hem op 30 juni 1934 arresteren en diezelfde dag nog in het concentratiekamp Dachau vermoorden.

Gustav 'Ritter' von Kahr, minister-president van Beieren_{Foto: Publiek domein}

In juni 1924 werd Heinrich Held (1868-1938) van de Bayerischen Volkspartei ministerp-president en hij richtte zich op een onafhankelijke positie van Beieren in het politieke bestel van Duitsland. Hij onderschatte lange tijd het gevaar van extreem-rechts en had vanaf 1930 ook geen meerderheid in het parlement. Hij mocht bij de gratie van de SPD toch aanblijven als minister-president. Op 15 maart 1933 werd hij door de nationaal-socialisten van Hitler gedwongen om af te treden.

Hitler was in januari 1933 als rijkskanselier aan de macht gekomen en had als ongeveer eerste maatregel alle deelstaten hun relatieve souvereiniteit afgenomen; alles werd gelijkgesteld. Verder had Beieren in Hitler-Duitsland altijd min of meer prioniersrol op allerlei, vaak 'dubieus' gebied. Zo stamden veel belangrijke partijleden van de NationalSozialistische Deutsche ArbeiterPartei (NSDAP) uit Beieren en vond er op 10 mei 1933 ook op de Köningsplatz in München een boekverbranding plaats. Maanden voor de Kristalnacht in november 1938 verwoestten nationaal-socialistische aktivisten de synagoges van Nürnberg en München en het eerste concentratiekamp werd in 1933 in Dachau in gebruik genomen. München werd als 'hoofdstad' van de NSDAP benoemd, in Nürnberg werden de rijkspartijdagen gehouden en in 1935 werden de drie Nürnberger rassenwetten ingevoerd.

Schema dat gebruikt werd om de indeling in Duitser en jood uit te leggen_{Photo: Publiek domein}

In 1937 vond in München de eerste tentoonstelling van 'Entartete Kunst' plaats, maar mislukte in 1939 ook de eerste aanslag op Hitler, in de Bürgerbräukeller van München. De bekendste verzetsgroep van Beieren was de Weiße Rose uit München, evenals de Münchner Neuesten Nachrichten die tot mei 1933 oppositie tegen Hitler gevoerd hadden, onder andere Erwein von Aretin en Karl Ludwig Freiherr von und zu Guttenberg. In de laatste oorlogdagen, op 27/28 april 1945, mislukte een opstand tegen de nazi's in München van de 'Freiheitsaktion Bayern' van Rupprecht Gerngross (1915-1996), die nog net op tijd kon wegkomen. Veertig andere opstandelingen hadden minder geluk, zij werden nog net voor de inval van Amerikaanse troepen vermoord.

Op 9 maart 1933 werd Franz von Epp (1868-1947) door minster van binnenlandse zaken Wilhelm Frick als rijkscommissaris in Beieren aangesteld en moesten er voor zorgen dat de zogenaamde 'Richtlinien der Politik' van Hitler in de deelstaten nageleefd werden. Tevens werd de latere leider van de Schutzstaffel (SS) Heinrich Himmler (1900-1945) in april 1933 de baas van de politie in geheel Beieren. Op 10 april 1933 werd Epp tot 'Reichsstatthalter' en Ludwig Siebert (1874-1942) formeel tot minister-president van Beieren uitgeroepen. Na de aangenomen wet die de nieuwe opbouw van het Duitse Rijk regelde, verloor Beieren zijn status als deelstaat. Na de dood van Siebert in 1942 werd er geen officiële opvolger meer aangesteld, maar nam de 'gauleiter' van Ober-Bayern, Paul Giesler (1895-1945), zijn taken voorlopig over.

Administratieve indeling van het Groot-Duitse Rijk in juli 1944_{Photo: Publiek domein}

Vanaf 1943 werden Beierse steden als München, Nürnberg en Würzburg gebombardeerd door de geallieerden en deze aanvallen richtten grote verwoestingen aan. In de Tweede Wereldoorlog sneuvelden ca. 250.000 Beierse soldaten en werden er ca. 230.000 vermist. Daarnaast vielen er ook nog eens ca. 28.000 burgerdoden. In de zomer van 1947 waren er nog 212.494 krijgsgevangenen geïnterneerd in Beieren, waarvan bijna 75% inwoners van Beieren waren.

Tijdens de Conferentie van Potsdam (17 juli tot 2 augustus 1945) werd het Akkoord van Potsdam opgesteld, waarin geregeld werd dat Beieren onder controle van de Amerikanen kwam te staan. Uitgezonderd werden de Pfalz en de stad Lindau, die onder Franse controle kwam te staan.

Duitsland werd na de 2e W.O. in bezettingszones verdeeld; Beieren werd bezet door de Amerikanen_{Photo: Publiek Domein}

Op 28 mei 1945 werd Fritz Schäffer (1888-1967) van de Bayerischen Volkspartei door de Amerikaanse militaire regering aangesteld als eerste naoorlogse minister-president. Op 28 september van datzelfde jaar werd hij echter al weer ontslagen door de Amerikanen omdat hij naar hun idee te weinig deed om voormalige NSDAP-leden uit publieke diensten te verwijderen. Schäffer werd opgevolgd door de sociaal-democraat Wilhelm Hoegner (1887-1980), tot nu toe de enige mininster-president van Beieren die niet van CSU-huize (Christlich-Soziale Union) kwam.

28 September 1945 was ook de datum dat Beieren zijn status als deelstaat terugkreeg van de Amerikaanse generaal Eisenhower, De leider van de militaire regering, Lucius D. Clay, zorgde voor de uitvoering van dit proces, waarbij politieke partijen weer mochten acteren en de democratie van onderop in ere werd hersteld. Op 30 juni 1946 werd er een grondwetgevende vergadering gekozen waarbij de opvolger van de Bayerischen Volkspartei, de Christlich-Soziale Union (CSU), de absolute meerderheid kreeg. De ontwerpgrondwet werd door de bezettingsmacht goedgekeurd, behalve het artikel waarin gesteld werd dat Beieren het recht had om zich niet aan te sluiten bij een toekomstige Duitse Bondsstaat.

De grondwet van de Vrijstaat Beieren werd op 1 december 1946 via een referendum onder de bevolking met een grote meerderheid aangenomen. Tegelijkertijd werd er voor het eerst na de Tweede Wereldoorlog een deelstaatparlementsverkiezing gehouden, die ook op overtuigende wijze door de CSU werd gewonnen. Minster-president werd Hans Ehard (1887-1980), die afwisselend alleen en met de BayernSPD (Sozialdemokratische Partei Deutschlands, Landesverband Bayern). In 1945 was ondertussen de Thüringse enclave Ostheim von der Rhön aan het Beierse grondgebied toegevoegd, de Pfalz werd in 1946 toegevoegd aan de nieuwe deelstaat Rheinland-Pfalz. In 1955 werd de stad Lindau weer aan Beieren toegevoegd.

Hans Ehard, minister-president van Beieren_{Foto: Bundesarchiv, B 145 Bild-F011950-0010 / Bedel CC-BY-SA 3.0 no changes made}

Het lukte Ehard om landelijk een flink aantal voorstellen voor een vergaand federalisme door te drukken in de grondwet. Hij wilde echter nog veel verdre gaan, maar dat lukte hem niet meer. een tweederde meerderheid van de deelstaten wilde niet zover gaan, dus Beieren was verplicht om zich daaraan te houden.

In de jaren vijftig van de vorige eeuw kreeg de CSU concurentie van de Bayernpartei, die meer uitgesproken dan de CSU was voor de autonomie van Beieren. Van 1954 tot 1957 was Wilhelm Hoegner van de SPD weer minister-president, en die periode werd politiek gezien de 'Viererkoalition' genoemd, want de regering bestond uit de partijen SPD, Bayernpartei, FDP Bayern (Freien Demokratischen Partei) en Gesametdeutscher Block/Heimatvertriebenen und Entrechteten.

Wilhelm Hoegner (midden), minister-president van Beieren (1945-1946, 1954-1957)_{Foto: Bundesarchiv, Bild 183-64549-0006 CC-BY-SA 3.0 no changes made}

Naast de wederopbouw nam Beieren ook nog eens de meeste Rijks- of Staatsduitsers en vluchtelingen op uit gebieden in Oost- en Zuidoost-Europa met etnisch Duitse minderheden als Sudetenland, Bohemen, Moravië, Hongarije en Roemenië. Verspreid over Beieren werden vluchtelingenkampen opgericht die soms nog tot in de jaren zestig bewoond werden. Uiteindelijk zouden er van deze groep mensen zo'n twee miljoen zich definitief in Beieren vestigen en verschillende vluchtelingenkampen groeiden uit tot dorpen en steden.

Na een breuk in de coalitieregering van Wilhelm Hoegner ontstond er een drie-partijen-coalitie van CSU, BHE en FDP onder leiding van minister-president Hanns Seidel (1901-1961), die van 1957 tot 1960 regeerde. Seidel trad in 1960 af vanwege gezondheidsproblemen en werd voor twee jaar weer opgevolgd door Hans Ehard.

De volgende regeringen van Alfons Goppel (1962-1978), Franz Josef Strauß (1978-1988), Max Streibl (1988-1993), Edmund Stoiber (1993-2007) en Günther Beckstein (2007-2008) waren exclusieve CSU-regeringen met een absolute meerderheid; van 2003 tot 2008 had de CSU zelfs een tweede derde meerderheid in het deelstaatparlement.

Franz Josef Strauß, bekendste minister-president van Beieren_{Foto: Robert Ward in het publieke domain}

De 16e Beierse parlementsverkiezingen vonden plaats op 28 september 2008 en de CSU leed een forse nederlaag, slechts 43.4% van de stemmen ging naar de CSU, en dat betekende 17.3% minder dan de verkiezing van 2003 en daarmee kwam er een einde aan de sinds 1962 meerderheid in het parlement. De SPD verloor één procentpunt en dat was de slechtste uitslag sinds 1946. Minister-president en voorzitter van de CSU werd Horst Seehofer (1949-), die in 2011 ook de functie van president van de Bondsraad bekleedde. Op 1 november 2012 nam hij, na het terugtreden van bondspresident Christian Wulff, diens functie waar tot 18 maart 2012; op die datum begon begon de nieuwe bondspresident, Joachim Gauck (1940-) met zijn werk.

Horst Seehofer, minister-president van Beieren_{Foto:Ralf Roletschek/wikipedia CC 3.0 no changes made}

In 2015 werd Beieren ernstig geconfronteerd met de vluchtelingencrisis in Europa. Honderdduizenden vluchtelingen arriveerden via Beieren in Duitsland. De Beierse minister van Binnenlandse Zaken Joachim Hermann (CSU) wilde zelf de grenzen van Beieren gaan bewaken omdat de Duitse federale politie door een gebrek aan personeel niet alle grensovergangen kon controleren. Op dat moment, eind december 2015, staken gemiddeld nog 4000 vluchtelingen de grens over, hij wilde die toestroom verlagen naar hoogstens 1000 vluchtelingen per dag.

Vluchtelingen wachten op een brug tussen het Oostenrijkse Salzburg en het Beierse Freilassing op inreispapieren_{Foto: Eweht CC 4.0 International no changes made}

Eind januari 2016 deed de regering van Beieren onder leiding van premier Horst Seehofer zich weer duidelijk horen in verband met het vluchtelingenvraagstuk. De Beierse CSU-regering eist van de landelijke regering dat er een maximum zou moeten worden gesteld aan het aantal vluchtelingen dat in Duitsland werd toegelaten. Beieren wilde maximaal 200.000 migranten per jaar toelaten. Bij de verkiezingen van 2018 krijgt de CSU de rekening gepresenteerd. Ze blijven wel de grootste partij maar met slechts 37% van de stemmen. De winnaars zijn de Groenen en de AFD (Alternative fur Deutschland). De CSU vormt een coalitie met de regionale partij Freie Wahler.

Standbeeld van Bavaria, vrouwlijk symbool en wereldlijk schutspatroon van Beieren _{Foto: Publiek domein}

BEIEREN LINKS

Advertenties
• ANWB vakantie boeken Beieren
• Beieren Tui Reizen
• Hotels Trivago
• Duitsland per Trein
• Beieren Hotels
• Auto huren in Munchen
• Boeken, ook tweedehands, over BEIEREN bij Bol.com

Nuttige links

Beieren Startnederland (N+E)
Startpagina Beieren (N)

Bronnen

BBC - Country Profiles

CIA - World Factbook

Di Duca, Marc / Munich, Bavaria & the Black Forest

Lonely Planet

Egert-Romanowska, Joanna / Duitsland

Van Reemst

Meyer, Marion / Beieren

ANWB

Oberbayern : bayerisches Alpenvorland

Baedeker

Wikipedia

 

laatst bijgewerkt maart 2024
Samensteller: Arie Verrijp / Geert Willems