LITOUWEN
| Basisgegevens | |
| Officiële landstaal | Litouws |
| Hoofdstad | Vilnius |
| Oppervlakte | 65.300 km² |
| Inwoners | 2.866.509 (mei 2019) |
| Munteenheid | euro (EUR) |
| Tijdsverschil | +1 (zomer +2) |
| Web | .lt |
| Code. | LTU |
| Tel. | +370 |
Steden LITOUWEN
| Vilnius |
Geografie en Landschap
Geografie
Litouwen (Litouws: Lietuva; officieel: Lietuvos Respublika) is een republiek in Noordoost-Europa en de zuidelijkste van de drie Baltische republieken. Litouwen heeft een oppervlakte van 65.200 km2 en is daarmee de grootste Baltische staat en ongeveer net zo groot als Nederland en België samen. Litouwen grenst in het noorden aan Letland, in het zuidoosten aan Wit-Rusland (of Belarus), en in het zuidwesten aan Polen en de Russische enclave Kaliningrad.
| advertentie |
|
|
Litouwen Satellietfoto foto: NASA
De kust langs de Baltische Zee is ongeveer 100 km lang, waarvan ongeveer de helft langs de Kuršiu Nerija loopt. Dit is een soort zandbank van 98 km lang en tot 66 meter hoog, maar nergens breder dan 4 kilometer. Het is Litouwens meest opmerkelijke stukje land. Achter de Kuršiu Nerija liggen een aantal lagunes. Litouwen is verder een vrij vlak land met twee hoogvlaktes die gemiddeld 150 meter hoog zijn. Een van die hoogvlaktes ligt aan de oostkant langs de grens met Wit- Rusland. Deze vlakte is verdeeld in de Medininku hoogvlakte in het zuidoosten waar ook de twee hoogste heuvels van Litouwen te vinden zijn, de Aukštojas met 294 meter en de Juozapine met 293 meter; en verder de Švencioniu hoogvlakte in het noordoosten.
| advertentie |
|
|
Steen op de top van de Aukštojas, Litouwen
Tomaš Staševskij / Resutas, public domain
In het noordwesten ligt de Žemaitija hoogvlakte met een maximale hoogte van 234 meter. Ongeveer 25% van Litouwen is bebost en 3% is bedekt met moerassen. Litouwen telt ongeveer 3000 meren die in totaal 2% van de oppervlakte beslaan en voor het merendeel in het noordoosten van het land liggen. De Kaunas Zee is het grootste binnenwater, maar is kunstmatig aangelegd. Het grootste natuurlijke meer is Drukšiai.
Litouwen heeft 750 rivieren die langer zijn dan 10 kilometer. De belangrijkste rivier is de Nemunas, 973 km lang waarvan 425 kilometer door Litouwen stroomt.
Klimaat en Weer
Litouwen heeft een gematigd klimaat dat enigszins beïnvloed wordt door de Warme Golfstroom. De oostelijk gelegen regio's hebben al meer een landklimaat waar het 's winters wat kouder is dan in de rest van het land en 's zomers wat warmer. De winters duren vrij lang. In de Dzukija regio vriest het eind september al, en in de hoofdstad Vilnius twee of drie weken later. In november begint het meestal te sneeuwen en al snel daarna ligt er in grote delen van het land tot en met maart een dikke pak sneeuw.
De gemiddelde minimumtemperatuur in januari is -5°C. Incidenteel komt het voor dat de temperatuur daalt tot -40°C. De lente duurt meestal maar kort. Vaak is de maand april een overgangsmaand met onvoorspelbaar weer met afwisselend koude en redelijk warme dagen. De zomer duurt over het algemeen van half mei tot eind augustus. In juli, de warmste maand, is het gemiddeld ongeveer 17°C. De maximumtemperaturen kunnen oplopen tot 35°C. Gemiddeld valt er 717 mm neerslag per jaar aan de kust en 490 mm in het oosten van het land.
Planten en dieren
Het gezicht van de Litouwse bossen is in de loop der eeuwen sterk veranderd. De enige oerbossen zijn nog te vinden op zandgronden, met name in de regio Dzukija. Eiken zijn bijna niet meer te vinden in Litouwen. De oudste eik staat in het dorp Stelmuže en wordt geschat op 1500 jaar.
Op dit moment bestaat het Litouwse bos voor 40% uit dennenbomen van zowel inheemse en uitheemse soorten. Berken en sparren zijn ook veel voorkomende soorten en verder espen, elzen, essen, olmen en linden. De bodem van de dennenbossen is dicht begroeid met korstmossen, waarvan er 400 soorten in Litouwen te vinden zijn. Bosbessen en paddenstoelen groeien volop in de Litouwse bossen en het plukken daarvan is een soort nationale hobby. In Litouwen komen ongeveer 2000 soorten wilde bloemen voor. Er leven op dit moment 63 landzoogdieren in Litouwen waaronder grote dieren zoals edelherten, elanden en wilde zwijnen. Verder vleeseters zoals wolven, vossen, boommarters, bunzingen, wasberen, lynxen en wilde katten. Ook knaagdieren als veldmuizen, relmuizen, eekhoorns, bruine haas en de zeldzame blauwe haas.
In de vele rivieren leven otters, en in de kustwateren zeehonden en bruinvissen. Ongeveer 300 soorten vogels heeft Litouwen. De ooievaar, de nationale vogel, komt veel voor en bijna elke boerderij heeft wel een ooievaarsnest. Ook de zwarte ooievaar komt nog regelmatig voor. Aan de kust leven grote kolonies aalscholvers en blauwe reigers. Verder zwanen, meeuwen, kieviten, dodaars, roerdompen. Vier natuurreservaten zijn broedplaatsen voor kraanvogels, auerhoenders, korhoenders en pluvieren. In de bossen vinden we vele spechten, mezen en lijsters. Roofvogels zijn valken, kiekendieven, haviken, buizerds en uilen.
De Litouwse rivieren zijn zeer visrijk. Zo'n 25 soorten karpers vormen ca. 25% van de zoetwatervissen naast zalm, forel, zeelt, brasem, aal, snoek en snoekbaars. Het klimaat is niet erg geschikt voor reptielen en er leven dan ook maar enkele soorten in Litouwen; hagedissen, ringslangen, adders, moerasschildpadden en hazelwormen. Amfibieën als kikkers en padden komen wel veel voor. Verder honderden soorten vlinders.
Geschiedenis
Oudheid en Middeleeuwen
Litouwen behoort samen met Estland en Letland tot de Baltische staten. De gezamenlijke voorouders trokken ca. 3000 voor Chr. vanuit de Wolga-regio in Centraal-Rusland naar de Baltische regio. In de tijd van de Romeinen was er een levendige handel in amber met Rome.
Rond 900-1100 splitste het volk zich in verschillende volken met een eigen taal, o.a Litouwers, Pruisen, Letten en Zemgallen. De Pruisen werden veroverd door de"Duitse Orde", die, ironisch, hun naam overnamen. Ook andere volken verdwenen of werden opgenomen in nieuwe verbanden. Alleen de Litouwers en de Letten overleefden deze etnische tombola. Een soort Litouwse staat dateert al van de vroege Middeleeuwen, maar pas in 1230 ontstond er een echte Litouwse natie onder graaf Mindaugas. Hij verenigde de verschillend Litouwse stammen om zich te kunnen verdedigen tegen de Duitse Orde. In 1251 bekeerde Mindaugas zich tot het christendom en in 1253 benoemde hij zichzelf tot koning van Litouwen. De adel was het echter niet eens met zijn politiek van coëxistentie met de Duitse Orde en zijn wens om aansluiting te vinden met West-Europese naties. Mindaugas werd dan ook gedood, het koningschap werd afgeschaft en men viel weer terug op het heidendom.
Zijn opvolgers richtten zich op het Slavische Oost-Europa. In deze tijd werd al de kiem gelegd voor het eeuwigdurende dilemma betreffende de geopolitieke positie om zich of op West-Europa of op Oost-Europa te richten. Voor deze keuze stond ook groothertog Jogaila aan het eind van de 14e eeuw. Zijn rijk strekte zich uit van de Baltische Zee tot aan de Zwarte Zee. Onder druk van de Duitse Orde kon Litouwen, toen een koninkrijk van Litouwers en Slaven, heidenen en orthodoxe christenen, het zich niet langer veroorloven om alleen door te gaan. Jogaila koos voor West-Europa en voor het verzet tegen de Duitse Orde, die echter volhielden dat ze er niet op uit waren om Litouwen te veroveren, maar ze alleen te bekeren tot het christendom. Daarom werd Jogaila de kroon van Polen aangeboden, die hij in 1386 accepteerde. In ruil voor die kroon beloofde hij Litouwen te kerstenen. Jogaila en zijn neef Vyautas startten hiermee in 1387 en Litouwen zou het laatste Europese land zijn dat het heidendom zou afzweren.
In 1410 versloegen de twee neven de ridders van de Duitse Orde bij de Slag van Tannenberg en stopten daardoor de expansiedrift van de Duitsers. Vyautas probeerde Litouwen weer los te maken van Polen, maar dit mislukte door het verzet van de sterke Poolse adel.
Pools-Litouwse rijk en Russische overheersing
De band werd zelfs veel steviger toen in 1569 Polen en Litouwen één staat vormden, het Pools-Litouwse rijk, met het Poolse Kraków als hoofdstad. Dit rijk zou 226 jaar blijven bestaan. De Litouwse politieke elite werd echter wel gedomineerd door de Poolse adel en de Poolse kerk, wat uiteindelijk resulteerde in het ontstaan van Poolse sociale en politieke instellingen op Litouws grondgebied. Ook de Litouwse taal kwam in de verdrukking. In 1795 maakte een Russisch-Pruisisch-Oostenrijkse alliantie een einde aan het Pools-Litouwse onafhankelijkheid en Litouwen werd een Russische provincie. Twee opstanden van de Polen in 1831 en 1863 om Litouwen te bevrijden, mislukten. De Russen elimineerden elke Poolse invloed in Litouwen en introduceerden allerlei Russische sociale en politieke instellingen. Zo werden onder de tsaren Litouwse scholen verboden, Litouwse publicaties in Latijns schrift verboden, en werd de rooms-katholieke kerk zwaar onderdrukt. Simonas Daukantas probeerde zoveel mogelijk juist het gebruike van de Litouwse taal te stimuleren.
Uiteindelijk lukte het de Russen natuurlijk niet om de Litouwse taal en cultuur helemaal aan banden te leggen. In de tachtiger jaren van de 19e eeuw kwamen nationalistische gevoelens weer bovendrijven, met name bij de intelligentsia. Zij eisten aanvankelijk meer zelfbestuur maar in 1905 zelfs volledige autonomie. In 1905 ontstond er in heel Rusland veel onrust onder de bevolking (stakingen en demonstraties) en dat sloeg ook over op de Litouwse bevolking. Na de troebelen in 1905 herstelde de tsaar het regime in Litouwen weer. Maar de roep om zelfbestuur was natuurlijk nog niet weg.
Eerste Wereldoorlog en onafhankelijkheid
De Eerste Wereldoorlog leidde tot de ineenstorting van het Russische en het Duitse rijk en dat was natuurlijk zeer positief voor het Litouwse streven naar zelfstandigheid. De Duitsers probeerden nog of Litouwen een Duits protectoraat wilde worden maar dat lukte niet. Op 16 februari 1918 verklaarde Litouwen zich onafhankelijk en nog steeds is dat dé datum van de onafhankelijkheidsdag. Gedurende de jaren 1918-1920 vocht Litouwen met succes een oorlog uit met Polen. Eind 1920 werd de stad en de regio Vilnius echter bezet door Polen en dat bleef zo tot de Tweede Wereldoorlog. Litouwen stopte daarop alle diplomatieke relaties met Polen tot 1938. In november 1918 vielen de Russen Litouwen binnen, maar de aanval werd uiteindelijk afgeslagen door het Litouwse leger. Op 9 juli 1920 tekende de Russische leider Lenin een vredesovereenkomst met Litouwen. Hierin stond dat de Russen Litouwen erkenden als onafhankelijke staat en"nooit" meer aanspraak zouden maken op Litouws grondgebied.
Begin jaren twintig had Litouwen een grensgeschil met Duitsland. De stad en de regio Klaipeda (Duits: Memel) werden al 700 jaar bestuurd door de Duitsers. Bij de Vrede van Versailles in 1919 werd het gebied losgemaakt van Duitsland en onder toezicht van Frankrijk gesteld. In 1923 organiseerde de Litouwers een opstand en verklaarden de regio tot Litouws grondgebied. Internationaal werden deze acties niet erg gewaardeerd, maar voeden natuurlijk wel het Litouwse zelfrespect en de culturele eigenwaarde van de Litouwers. De Verenigde Staten was de laatste staat die Litouwen in 1922 erkende als onafhankelijke staat. In 1926 werd de socialistisch-populistische regering door militairen afgezet. De nieuwe president Antanas Smetona veranderde het democratische Litouwen in een autoritair geleide republiek. Politieke partijen werden buiten de wet gesteld en de pers censuur opgelegd.
De periode 1920-1940 werd wel gekenmerkt door een snelle opbouw en een voorspoedige ontwikkeling van het land. Er werden landhervormingsprojecten opgezet en een sterke munt en een gedegen financieel beleid zorgde voor economische groei. Ook het onderwijs bloeide op, scholen en universiteiten werden opgericht en het analfabetisme werd grondig aangepakt. Kunstenaars en schrijvers zorgden voor een culturele bloeiperiode.
Tweede Wereldoorlog
Op 23 augustus 1939 tekenden Stalin en Hitler een niet-aanvalsverdrag. Deze overeenkomst bevatte een geheime passage waarin Polen en de Baltische staten al verdeeld werden tussen Rusland en Duitsland. Litouwen, in eerste instantie toebedeeld aan Duitsland, werd in september 1939, nog steeds in het geheim, toch toegewezen aan Rusland. In oktober drong de Sovjet-Unie Litouwen een niet- aanvalsverdrag op en kwamen ze tevens overeen dat de Sovjets 20.000 militairen in Litouwen mocht stationeren. Als beloning werd Vilnius weer aan Litouwen toegevoegd.
Dit alles was slechts een voorbode van wat nog komen zou. Op 15 juni 1940 werd Litouwen overlopen door het Rode Leger. De Sovjets installeerden meteen een pro-communistische regering en er werden nieuwe verkiezingen georganiseerd. Deze stelden echter weinig voor, men kon slechts op een door de Sovjets goedgekeurde lijst met kandidaten stemmen. Op 21 juli 1940 trad Litouwen tot de Sovjet-Unie toe als de Socialistische Sovjet Republiek Litouwen. Veel landen waaronder de Verenigde Staten keurden de Sovjetbezetting van Litouwen sterk af. Onder het Sovjetbewind volgde al snel radicaal politieke en economische veranderingen en bovendien barstte de stalinistische terreur los. Deze terreur leidde ertoe dat op 13/14 juni 1941 meer dan 30.000 Litouwers gedeporteerd werden naar Siberië. Deze terreur stopte pas toen de Duitsers de Sovjet-Unie aanvielen op 22 juni 1941. De volgende dag kwam het Litouwse Activisten Front meteen in actie en organiseerde een opstand tegen de Sovjets. Vilnius en Kaunas werden ingenomen en men verklaarde Litouwen weer onafhankelijk.
Deze provisorische regering werd al snel door de Duitsers vervangen door een Litouwse"Vertrauensrat" onder leiding van de Litouwse generaal Petras Kubiliunas. Op dat moment gingen de echte leiders van Litouwen ondergronds en er ontstond een anti-nazibeweging die illegale kranten publiceerde, wapens verzamelde en economische boycots organiseerde. Een door de Sovjets georganiseerde verzetsgroep verzette zich meer met geweld door o.a. overvallen op Duitse transporten. In 1943 probeerden de Duitsers een SS- afdeling op te richten. Dankzij het verzet mislukte dit. Gedurende de Duitse bezetting werden er tienduizenden Litouwers tewerkgesteld in Duitsland of namen dienst in het Duitse leger. Velen vonden ook de dood in gevangenissen en concentratiekampen van de nazi's.
In de zomer van 1944 veroverden de Sovjets Litouwen weer; de havenstad Klaipeda werd pas in januari 1945 bevrijd. De gevluchte Antanas Smieckus, de leider van de communistische partij, kwam weer terug uit Moskou. Het duurde echter tot 1952 voordat geheel Litouwen weer onder controle van de Sovjets was. Gewapende partizanen hielden het lang vol maar moesten uiteindelijk capituleren en hadden 20.000 tot 30.000 doden te betreuren. De Litouwse economie werd weer op de bekende centralistische Sovjet- wijze ingericht. Zo werd de landbouw tussen 1947 en 1951 volledig gecollectiviseerd. Ook de geheime dienst deed weer van zich spreken en terroriseerde de bevolking. Verder werd religie verboden (eenderde van de priesters werd gedeporteerd) en de deportaties naar Siberië werden hervat.
perestroika en weer onafhankelijk
In 1972 stak een jonge student, Romas Kalanta, zichzelf in brand. Het leger moest daarna in actie komen om een dreigende opstand de kop in te drukken. Gedurende de periode Brezhnev (1964-1982) werd de russificatie van Litouwen alleen nog maar geïntensiveerd.
Dat veranderde pas toen Mikhael Gorbatsjov aan de macht kwam in 1985. Het proces van perestroika (reconstructie) en glasnost (openheid) verliep in Litouwen aanvankelijk moeizaam door de zeer conservatieve leiders die op dat moment aan de macht waren. Maar, aangemoedigd door de gebeurtenissen in Moskou, begonnen Baltische dissidenten in 1987 met openbare demonstraties te houden in de hoofdsteden Riga, Tallinn en Vilnius. In 1988 vormde een groep communistische en niet-communistische intellectuelen de Sajudis-beweging. Deze beweging steunde Gorbatsjov's initiatieven, maar sprak ook veel over typisch Litouwse kwesties. Ze organiseerden massabijeenkomsten om een groter draagvlak onder de Litouwse bevolking te krijgen. Ze wilden verder het Litouws weer terug als officiële taal, wilden de waarheid horen over de Stalinistische periode, wilden bescherming van het milieu en inzage in de geheime protocollen van het Molotov-Ribbentrop-pact van 1939.
Midden 1988 namen er ook steeds vaker leiders van politieke partijen deel aan de massabijeenkomsten. Op 24 juni 1988 bezocht de partijsecretaris voor industrie, Brazauskas zo'n bijeenkomst. In oktober 1988 werd Brazauskas eerste secretaris van de partij en hield de Sajudis-beweging zijn officiële oprichtingsvergadering in Vilnius. Als voorzitter werd de musicoloog Vytautas Landsbergis gekozen die geen lid was van de communistische partij. In maart-mei 1989 was Sagudis zeer succesvol bij de verkiezingen voor het nieuwe Congres van Afgevaardigden van de Sovjet-Unie. Van de communisten werden alleen Brazauskas en Beriozovas gekozen. Vanaf die tijd werkten Brazauskas en de Sajudis-beweging voorbeeldig samen. Litouwens soevereiniteit wed in mei 1989 uitgeroepen en de opname van Litouwen in de Sovjet-Unie werd onwettig verklaard. In augustus werd een menselijke ketting van Tallinn naar Vilnius gevormd als protest tegen de vijftigste verjaardag van het nazi-sovjet niet aanvalsverdrag van 1939. In december dwong Brazauskas de communistische partij van Litouwen om zich af te scheiden van de communistische partij van de Sovjet-Unie. Hierna nam de Litouwse communistische partij in snel tempo enkele vérgaande maatregelen: in december 1989 werd er een eind gemaakt aan de monopoliepositie van de communistische partij van Litouwen en werd het meerpartijenstelsel ingevoerd.
De centrale regering in Moskou bleef de roep om onafhankelijkheid bekritiseren, maar verleende in januari 1990 financieel en economisch zelfbestuur aan Litouwen, waardoor Litouwen het beheer kregen over hun eigen industrieën, land, banken en natuurlijke hulpbronnen, met uitzondering van aardolie en aardgas. Nadat in februari 1990 vrije verkiezingen werden gehouden en het Volksfront een ruime tweederde meerderheid behaalde in de Litouwse Opperste Sovjet, volgde op 11 maart 1990 een officiële onafhankelijkheidsverklaring; president werd Vytautas Landsbergis en Kaziemiera Prunskiene werd minister-president.
Op 11 januari 1991 bestormden afdelingen van het Sovjetleger het radio- en televisiegebouw in Vilnius en hielden dit kort bezet. Enkele dagen later ontkende de centrale regering in Moskou iedere betrokkenheid bij het optreden van het leger, waarbij doden en gewonden vielen. Na de mislukte staatsgreep van eind augustus 1991 in Moskou erkende het Sovjetparlement, het Congres van Volksafgevaardigden, op 6 september de onafhankelijkheid van Litouwen en de andere twee Baltische staten, binnen een maand gevolgd door de erkenning door de Verenigde Naties.
De nieuwe staat, afhankelijk van Russisch aardgas en aardolie, kreeg te maken met hogere energieprijzen waardoor een grote economische teruggang optrad. De Sajudis-partij verloor daardoor veel van zijn invloed. In oktober 1992 werd de Democratische Arbeiderspartij de absolute winnaar bij parlementsverkiezingen. Vytautas Landsbergis trad af als staatshoofd en werd vervangen door Algirdas Brazauskas van de Democratische Arbeiderspartij. In mei 1993 richtte Landsbergis een nieuwe conservatieve politieke partij op, bedoeld om het verslagen Sajudis op te volgen. In augustus 1993 werden de laatste Russische troepen uit Litouwen teruggetrokken.
In januari 1994 sloot Litouwen zich als eerste van de voormalige Sovjetrepublieken aan bij de Partnership for Peace- overeenkomst van de NAVO. In juni 1995 trad een associatieverdrag tussen Litouwen en de EU in werking en enige tijd later schaften Estland, Letland en Litouwen de visumplicht af voor staatsburgers uit de Baltische staten. De economische hervormingen leverden nog geen grote resultaten op en de gemiddelde levensstandaard daalde verder als gevolg van de hervormingspolitiek. De werkloosheid bleef hoog, vooral op het platteland. Een groot probleem vormde verder de afhankelijkheid van Russische energieleveranties, die bijna 30% van de totale Litouwse invoer vertegenwoordigden. Russische prijsverhogingen bevorderden de inflatie en bedreigden de economische groei. Het faillissement van de Innovation Bank in december 1995 stortte het land in een politieke crisis toen bleek dat hoge overheidsfunctionarissen, onder wie minister- president Slezevicius en minister van Binnenlandse Zaken Vaitiekunas, van tevoren op de hoogte waren gesteld en op tijd hun banktegoeden hadden opgenomen. Deze bankcrisis werd de Litouwse Democratische Arbeiderspartij fataal. Zij verloren ruim zestig zetels en keerden met twaalf zetels in het parlement terug. Grote winnaar werd de rechtse Vaderlandsunie van oud-president Landsbergis, die in november 1996 een regeerakkoord sloot met de christen- democraten. In juni 2001 trad premier Rolandas Paksas af nadat al eerder zes ministers uit zijn kabinet waren opgestapt. In de uit twee partijen bestaande minderheidsregering bestonden al langer ernstige meningsverschillen over een aantal sociaal-economische onderwerpen.
Begin januari 2003 won ex-premier Paksas verrassend de presidentsverkiezingen op de gedoodverfde winnaar, de zittende president Valdas Adamkus. De 46-jarige Paksas van de rechtse Liberaal Democraten kreeg ca. 55% van de stemmen en de 76-jarige Adamkus ca. 44% van de stemmen in de tweede ronde van de verkiezingen. Tijdens de eerste ronde op 22 december 2002 kreeg Adamkus 35,1% van de stemmen en Paksas bleef toen steken op 19,4%.
Eind 2003 werd er een parlementair onderzoek ingesteld naar de banden van president Paksas en zijn adviseurs met de Russische maffia. De uitkomst van het onderzoek was dat Paksas een bedreiging vormde voor de nationale veiligheid en tevens werd hij beschuldigd van het lekken van vertrouwelijke informatie.
Het parlement zou op 2 december beslissen over een afzettingsprocedure, maar premier Brazauskas was al van mening dat Paksas moest opstappen.
Op 1 mei 2004 trad Litouwen toe tot de Europese Unie.
De parlementsverkiezingen van oktober 2004 leverden een overwinning op voor de pas in 2003 opgerichte Arbeidspartij met als partijleider Uspaskich. De zittende coalitie van sociaaldemocraten en liberalen werd weggevaagd. De Arbeidspartij haalde 28,6% van de stemmen, tegen 20% voor de regeringscoalitie die in 2000 nog meer dan de helft van de stemmen kreeg.
Na de val van de regering-Brazauskas in juni 2006 regeert momenteel minister-president Kirkilas met een coalitie van vier partijen: de sociaaldemocraten, de Boerenpartij, de centrumlinkse ‘Liberal and Center Union’ en de Burgerdemocratie. Omdat deze partijen gezamenlijk slechts 53 zetels bezetten in de Seimas gaat het hier om een minderheidsregering, die wordt gedoogd door de conservatieve oppositie.
De conservatieve Thuisland Unie heeft in oktober 2008 de verkiezingen in Litouwen gewonnen. De partij, die bij de vorige verkiezingen nog iets minder dan 15 procent van de stemmen kreeg, steeg naar 18,5 procent.
De Nationale Opstandingpartij eindigde op de tweede plaats met 15 procent. De populistische Partij voor Orde en Gerechtigheid van oud-president Rolandas Paksas kreeg 13 procent van de stemmen. Grote verliezer werden de regerende sociaaldemocraten. Zij bleven steken op 12 procent en zijn nu de op drie na grootste partij in het parlement. In november 2008 werd Andrius Kubilius de leider van de Thuisland Unie premier van een centrumrechts kabinet. In mei 2009 wint Dalia Grybauskaite de presidentsverkiezingen met een meerderheid van 68%.
In oktober 2012 winnen de sociaaldemocraten de verkiezingen en in december treedt Algirdas Butkevicius als premier aan. In juli 2013 wordt Litouwen als eerst Baltische staat EU-voorzitter. In mei 2014 wint Dalia Grybauskaite voor de tweede keer de presidentsverkiezingen dat is de eertse keer dat er een president is herkozen. In januari 2015 treedt Litouwen toe tot de Eurozone. In 2015 en 2016 houdt de NATO oefeningen in de Baltische staten. In november 2016 wordt Saulius Skvernelis de nieuwe premier, hij wint verrassend van de de sociaaldemocraat Butkevicius.
Bevolking
In Litouwen woonden in juli 2017 2.823.859 mensen. Dit houdt in dat er ongeveer 43 mensen per km2 wonen.
Litouwen is al sinds de Middeleeuwen een multinationale en multiculturele samenleving, hoewel het etnische profiel in de loop der tijden soms ingrijpend veranderde. Vandaag de dag is ongeveer 84% van de bevolking van Litouwse origine, dat wil zeggen afstammend van de oude Baltische stammen. Opvallend is dat de twee andere Baltische staten Estland en Letland veel minder homogeen zijn dan Litouwen. Van die landen is ongeveer de helft van de bevolking autochtoon. Er leven meer dan 100 nationaliteiten in Litouwen.
Eeen belangrijke etnische minderheid vormen de Russen met ongeveer 250.000 personen, dat is ca. 6% van de bevolking. Veel Russen wonen in de hoofdstad Vilnius, de havenstad Klaipeda en in Visaginas waar de Russen zelfs in de meerderheid zijn. De Polen zijn een andere belangrijke minderheid, bestaande uit ca. 87% van de bevolking. De meeste wonen in Vilnius en in het zuidoosten, een gebied dat door Polen werd bezet tussen de twee wereldoorlogen. Een belangrijke groep waren de joden, waarvan er eind 19e eeuw 300.000 in Litouwen woonden. Gedurende de Duitse overheersing van 1941 tot 1944 werden ongeveer 90% van de Litouwse joden vermoord in de concentratiekampen. Op dit moment is ongeveer 0,3% van de bevolking joods. Andere minderheden zijn Duitsers, Wit-Russen, Oekraïners, Tataren en heel klein groepje Engelssprekenden.
De Litouwse diaspora is de grootste van de Baltische staten door emigratie vanwege politieke en economische redenen in de 19e eeuw, begin 20e eeuw en als gevolg van de Tweede Wereldoorlog. Litouwen verloor tussen 1940 en 1958 ca. 1 miljoen inwoners door geweld, deportatie en emigratie. Meer dan 3 miljoen Litouwers leven in het buitenland, waarvan ongeveer 800.000 in de Verenigde Staten en dan met name in Chicago, dat ook wel de grootste"Litouwse" stad genoemd wordt. Andere grote Litouwse gemeenschappen zitten in Canada, Zuid-Amerika, Engeland en Australië.
In de burgerschapswet van 1991 werd bepaald dat iedereen die vóór 3 november 1989 in Litouwen leefde, automatisch de Litouwse nationaliteit kreeg. Mensen die zich na die datum in Litouwen vestigen kunnen pas na 10 jaar de Litouwse nationaliteit aanvragen.
Op dit moment leeft ongeveer 68% van de bevolking in de steden. In 1939 was dat maar 32%! Litouwen heeft vijf steden met meer dan 100.000 inwoners: Vilnius met ca. 536.000 inwoners, Kaunas, Klaipeda, Siauliai en Panevezys.
De bevolkingsgroei is al enige jaren negatief: in 2017 -1,08%. De Litouwse bevolking wordt gemiddeld 75 jaar oud.
Taal
Het Litouws is een Indo-Europese taal met wortels in het Sanskriet. De enige Europese taal die enigszins overeenkomt met het Litouws is het Lets, hoewel de twee talen zich sinds de 7e eeuw afzonderlijk ontwikkeld hebben. Het Litouws heeft het meest van zijn archaïsche karakter behouden, en is daarmee zeer interessant voor linguïsten.
Het Litouws werd pas in de zestiende eeuw een officiële schrijftaal en werd voor officiële documenten pas gebruikt sinds 1918, ten tijde van de Litouwse Republiek. In het middeleeuwse Groot Hertogdom Litouwen waren de officiële talen Slavisch en Latijns. Het Pools werd de officiële taal ten tijde van het Pools-Litouwse koninkrijk. In de 19e eeuw werd het Russisch van 1836 tot 1903 de officiële taal en werden publicaties in het Litouws zelfs verboden. Ten tijde van de Sovjetoverheersing was het leren van Russisch verplicht, en op vele instituten werd alleen Russisch gesproken en geschreven. De status van officiële taal werd pas weer in 1989 hersteld.
Er zijn verschillende Litouwse dialecten waarvan het dialect van Aukštaitija de standaardnorm vormt. Het Litouwse alfabet telt 32 letters en het nationale woordenboek bestaat uit 400.000 woorden.
Dat het Litouws tot dezelfde taalfamilie behoort als het Lets en sterk verschilt van het Estisch blijkt uit onderstaand lijstje van telwoorden:
Estisch Lets Litouws
1 üks viens vienas
2 kaks divi du
3 kolm tris trys
4 neli cetri keturi
5 viis pieci penki
6 kuus seši šeši
7 seitse septini septyni
8 kaheksa astoni astuoni
9 üheksa devini devyni
10 kümme desmit dešimt
Godsdienst
Tot 1387 was Litouwen een heidens land. Vele verschillende goden werden aanbeden. De hoogste god was Dievas, een soort Zeus-figuur. Andere goden waren Pekunas, god van de donder, Pikuolis, god van de onderwereld, Bangputys, god van de zee, Gabija, godin van het vuur en Milda, godin van de liefde. Men geloofde sterk in een leven na de dood en de doden werden dan ook begraven met eten, drinken en huishoudelijke zaken. Het heidendom werd nog lang gepraktiseerd nadat het christendom zijn intrede had gedaan. Onder de naam Romuva zijn er in de twintigste eeuw nog verschillende oplevingen geweest.
In 1386 bekeerde het Groot Hertogdom Litouwen zich tot het christendom, en dan met name tot het rooms katholicisme. Dit had ook een politieke achtergrond; het was namelijk één van de voorwaarden om samen met Polen één rijk te vormen. Samogitian in het westen werd pas in 1413 bekeerd als gevolg van de onzekere politieke situatie.
In de 16e eeuw had de Reformatie in eerste instantie een grote invloed op de Litouwse bevolking. Maar uiteindelijk bleef het protestantisme toch in de marge opereren o.a. door de Contrareformatie, die geleid werd door de (katholieke) jezuïeten. Ook de Russisch orthodoxie onder de tsarentijd kreeg niet echt voet aan de grond.
Het katholieke geloof diende nu als bron voor nationalistische gevoelens. Het katholicisme werd wel serieus bedreigd ten tijde van de Sovjetoverheersing, toen het atheïsme de officiële religie werd. Eenderde van alle katholieke priesters werd gedeporteerd naar Siberië in Rusland. Bovendien werden monniken- en nonnenkloosters opgeheven en kerken werden in beslag genomen en veranderden in warenhuizen, sporthallen en kunstgalerieën. Slechts enkele katholieke kerken bleven onder zeer moeilijke omstandigheden geopend. Toppunt was de kerk van St. Casimir in Vilnius die omgetoverd werd tot het Museum voor Atheïsme! In het algemeen is het zo geweest dat al deze pogingen om het katholicisme te onderdrukken, averechts werkten. Nationalistische gevoelens en het katholieke geloof gingen hand in hand. Na de onafhankelijkheid in 1991 kreeg het katholieke geloof dan ook weer extra impulsen.
Op dit moment hangt ongeveer 75% van de Litouwers het katholieke geloof aan, al dan niet actief. De Russisch orthodoxe kerk heeft na het katholicisme de meeste aanhangers, ongeveer 5% van de bevolking. Ongeveer 1% van de bevolking is protestant. De Lutheranen hebben 45 gemeentes verspreid over het land, de hervormde kerk heeft er maar negen. Verder zijn er, net als in de andere voormalige Sovjetrepublieken, veel uit de Verenigde Staten afkomstige sektes actief.
Samenleving
| advertentie |
|
|
Staatsinrichting
Volgens de grondwet van 1992 berust de wetgevende macht bij het parlement van Litouwen, de Seimas. De verkiezingen in Litouwen worden gehouden volgens een complex stelsel. Zeventig parlementszetels worden verdeeld over landelijke partijlijsten, zoals in Nederland. De overige 71 parlementariërs worden gekozen namens evenzoveel kiesdistricten. In districten waar geen kandidaat de absolute meerderheid heeft gehaald wordt over twee weken een tweede ronde gehouden. Voordat een partij zitting mag nemen in de Seimas moet zij minimaal 4% van de stemmen krijgen. Dit geldt niet voor partijen van etnische minderheden. Kamerleden worden gekozen voor vier jaar en moeten minstens 25 jaar oud zijn.
Staatshoofd is de direct, voor vijf jaar door het volk gekozen president. Bij hem en zijn regering, aangevoerd door een minister-president, berust de uitvoerende macht. Het parlement moet de kandidaat wel goedkeuren. De president bepaalt verder de buitenlandse politiek van het land, kan het parlement ontbinden en nieuwe verkiezingen uitschrijven. Ook benoemt hij de commandant van de gezamenlijke strijdkrachten. Kandidaten voor het presidentschap moeten minsten 40 jaar oud zijn.
Litouwen is verdeeld in 44 landelijke districten (rajones), 92 steden en 22 gemeentes. In 1995 werden 10 grotere bestuurlijke eenheden in het leven geroepen, met aan het hoofd een ambtenaar die de status van minister heeft. Voor de actuele politieke situatie zie hoofdstuk geschiedenis.
Onderwijs
Het basisonderwijs en het voortgezet onderwijs duren samen twaalf jaar. Er zijn in Litouwen drie typen scholen. Er zijn scholen die alleen aan de groepen 1 tot en met 4 lesgeven; scholen die aan de groepen 1 tot en met 9 lesgeven en scholen die aan de groepen 1 tot en met 12 lesgeven. Kinderen gaan vanaf zes jaar naar school. Sinds 1978 is het verplicht om voortgezet onderwijs te volgen.
In 1993/1994 waren er 2317 scholen voor basis en voortgezet onderwijs, 108 school voor speciaal onderwijs en 15 scholen voor hoger onderwijs. Er bestaan nog steeds scholen waar les wordt gegeven in het Russisch of het Pools.
In totaal zijn er zeven universiteiten in Litouwen. Het vlaggenschip van het Litouwse onderwijs is de Universiteit van Vilnius (sinds 1579). De Vyautas Universiteit van Kaunas wordt gefinancierd door de Litouwse gemeenschap in de Verenigde Staten en is dan ook op het Amerikaanse model gebaseerd. Een betrekkelijk nieuwe universiteit is die van Klaipeda.
De eerste school van Litouwen werd in 1397 geopend in de kathedraal van Vilnius. Ongeveer 40% van de scholieren met een diploma voortgezet onderwijs volgt hoger onderwijs. Onderwijzers aan een staatsschool verdienden in 1997 $191 per maand en dat is 15% minder dan het gemiddelde salaris van alle werkenden!
Economie
Litouwen behoort met de andere Baltische republieken en tot het Baltische economische gebied. Van oudsher zijn land- en bosbouw het belangrijkste bestaansmiddel, maar na de Tweede Wereldoorlog is de industrie sterk opgekomen en heeft er daardoor een sterke migratie van het platteland naar de stad plaatsgehad (in 1937 woonde 23% van de bevolking in de steden; in 2013 was dit 67%).
Onmiddellijk na de onafhankelijkheid in 1991 had Litouwen al snel de reputatie het economisch zwakste land te zijn van de drie Baltische staten. Zo bedroeg de inflatie in 1996 35%, de werkloosheid 8,3% en bedroeg het BBP in 1996 per maand $155. Ook de bankcrisis in 1995 deed de zaak geen goed. De laatste jaren gaat het echter steeds beter met de economie. Zo investeerde het buitenland in 1997 in Litouwen zes maal zoveel geld als in Letland en Estland samen. De inflatie viel in 2017 terug naar 3,7%. De economische groei bedroeg in datzelfde jaar 3,9 %, Het BBP per hoofd van de bevolking was $32.400 (2017).
Bijna de helft van de totale oppervlakte van het land is in gebruik als akkerland (49,1%); verbouwd worden o.m. granen, vlas, aardappelen, suikerbieten en groenten. De landbouwsector zorgde in 2017 voor 3,5% van het bnp.
Begin jaren negentig werd de landbouwsector grondig gereorganiseerd. Privé-land werd weer toegestaan en de grote staatsbedrijven werden opgedeeld in kleine, gemiddeld 8,8 ha grote bedrijven, die vaak economisch onrendabel waren.
Van de oppervlakte is 16,3% bedekt met bos, grotendeels naaldbossen; de houtopbrengst is ca. 2,5 miljoen m3 per jaar.
Als delfstoffen bezit Litouwen diverse gesteenten (gips, kalk, dolomiet) die geschikt zijn voor het maken van cement, glas en keramiek van hoge kwaliteit. Verder wordt er nog turf, ijzeroer, fosforiet en mineraalwater gewonnen.
De export leverde in 2017 $29,1 miljard op. De belangrijkste exportproducten zijn machines, mineralen, textiel en kleding, chemicaliën en plastic. De belangrijkste exportpartners zijn Rusland, Duitsland, Letland, Polen en de Verenigde Staten.
In 2017 is er voor $31,6 miljard aan goederen geïmporteerd. De belangrijkste importproducten zijn gas, olie, kolen, machines en chemicaliën.
De belangrijkste importpartners zijn Rusland, Duitsland, Letland en Nederland.
De belangrijke industriële sectoren zijn de chemische industrie, machine-industrie, metaalindustrie, elektronica, bosbouwproducten, bouwmaterialen, voedselindustrie en textielindustrie. De machine-industrie, die onder andere schepen, turbines en werkbanken produceert, is voornamelijk geconcentreerd in en rond de grote steden. Zo heeft de havenstad Klaipeda enkele scheepswerven waar vissersschepen gebouwd en gerepareerd worden.
Van de chemische industrie is vooral de kunstmestproductie van belang. De lichte en de levensmiddelenindustrie bevinden zich behalve in de grote steden ook in talrijke kleinere steden; geproduceerd worden o.m. textiel (linnen, wol), hout, papier, leerwaren, conserven en suiker.
De spoorwegen vormen het voornaamste vervoermiddel; het spoorwegnet omvat meer dan 2000 km. De smalsporen die Litouwen nog lang heeft gehad zijn bijna allemaal buiten gebruik gesteld, hoewel ze op kaarten nog vaak te zien zijn. Het autoverkeer beschikt over goede verharde en onverharde wegen. Litouwen heeft ca. 600 km binnenvaartwegen die het gehele jaar door bevaarbaar zijn. De voornaamste internationale luchthaven is Vilnius. De belangrijkste zeehaven is Klaipeda; Kaunas heeft de grootste binnenhaven.
Vakantie en bezienswaardigheden
Het toerisme in Litouwen kan zich gaan ontwikkelen tot een belangrijke economische factor, mits er voldoende geïnvesteerd wordt in de infrastructuur en als hotels, restaurants e.d. op een West-Europees niveau gebracht worden.
Het oude centrum van de hoofdstad Vilnius staat op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Het eeuwenoude Gediminas kasteel herbergt het historisch museum. Er is in Vilnius ook een KGB museum waar rondleidingen door de gevangenis kunnen worden geboekt onder leiding van een ervaringsdeskundige. Vilnius staat vol met prachtige, veelal historische bouwwerken. Architectuur liefhebbers kunnen er hun hart ophalen. Een geweldig mooie kerk om te bekijken is de St. Kazimero kerk. Het rijkelijk versierde bouwwerk is letterlijk bekroond met een gouden kroon op de torenspits. Lees meer op de Vilnius pagina van landenweb.
Het Curonian Spit National Park is Unesco werelderfgoed sinds 2000, de Curonian Spit ligt aan het zuidwestelijke schiereiland. Het is een lange, smalle landtong van zandduinen bij de Oostzee. De duinen zijn fenomenaal om te verkennen en reiken soms tot een hoogte van 150 meter. De stranden van Smiltyne en Juodkrante in het noordelijke deel van het gebied behoren tot de meest populaire in de regio, maar er zijn ook een aantal interessante dorpjes aan de Russische kant.
| advertentie |
|
|
Klik op de menuknop 
bovenaan het scherm voor meer informatie
LITOUWEN LINKS
Advertenties
• Litouwen Vliegtickets.nl
• Litouwen Hotels
• Litouwen Tui Reizen
• Djoser fietsreis - Estland, Letland & Litouwen
• Autoverhuur Sunny Cars Litouwen
• Rondreizen Litouwen
• Vilnius Vliegtickets Tix.nl
• Transport Litouwen - TTS Quality Logistics B.V
Nuttige links
Baltic-Info Toeristische informatie Litouwen (N)Balticum, 3 landentour op de fiets (N)
Campersite Baltische Staten (N)
Reisinformatie Litouwen (N)
Startpagina Litouwen (N)
Bronnen
Estonia, Latvia, and Lithuania : country studies
Federal Research Division, Library of Congress
McLachlan, G. / Lithuania
Bradt Publications
Williams, N. / Estonia, Latvia & Lithuania
Lonely Planet.
CIA - World Factbook
BBC - Country Profiles
laatst bijgewerkt april 2021Samensteller: Arie Verrijp / Geert Willems