DUITSLAND
Economie

To read about GERMANY in English - click here

ANWB vakantie boeken Duitsland

Steden DUITSLAND

Berlijn	Dortmund	Frankfurt
Hamburg	Heidelberg	Keulen

Populaire bestemmingen DUITSLAND

Beieren

Economie

Algemeen

Duitsland heeft zich na de Tweede Wereldoorlog in snel tempo ontwikkeld tot een van de belangrijkste industrielanden ter wereld. Het bruto nationale product (bnp) per hoofd van de bevolking behoort met o.a. dat van de Verenigde Staten en Japan tot de hoogste ter wereld en de Duitse Mark (nu: euro) behoorde tot de meest waardevaste valuta ter wereld.

Duitsland heeft een sociale markteconomie waarin de staat in grote lijnen leiding geeft, maar geen directe bemoeienis heeft met zaken als de loon- en prijsvorming. Door het Kartellgesetz uit 1957 wordt de concurrentie beschermd tegen onderlinge afspraken tussen ondernemingen. Door een veelomvattende sociale wetgeving is de arbeidsvrede goeddeels bewaard gebleven. De leiding door de staat komt o.a. tot uiting in de Konzertierte Aktion, een tripartite-overleg tussen de overheid, werkgevers- en werknemersorganisaties om conjunctuurbeleid te voeren. In de tweede helft van de jaren negentig kreeg Duitsland te kampen met grote werkloosheid, stagnatie van de groei en hoge begrotingstekorten, mede als gevolg van het snelle proces van eenwording en de enorme kostenpost die dat opleverde.

advertentie

Werkgelegenheid en werkgelegenheidsstructuur_{Photo: Maximilian Dörrbecker CC 3.0 Unported no changes made}

Het bnp steeg van 163,5 miljard euro in 1960 tot 4171 miljard euro in 2017. Ondanks de prijsstijgingen bleef de productie stijgen. Bijna de helft van het bnp was afkomstig van industrie en mijnbouw, terwijl het aandeel van de agrarische sector de afgelopen tientallen jaren sterk terug liep. De dienstensector daarentegen vervijfvoudigde.

Het BBP per hoofd van de bevolking bedraagt 50.400 $ per jaar in 2017. De miljoenen vluchtelingen uit de Duitse Democratische Republiek (DDR) droegen wezenlijk bij tot het “Wirtschaftswunder”. De economische hervormingen verlopen echter moeizaam. Duitsland kampt o.a. met een dure verzorgingsstaat, hoge loonkosten en grote uitgaven aan het achtergebleven oosten. De economie groeit ondanks de kredietcrisis in 2011 met 3,4% in 2012 met 0,9% en in 2013 met 0,5% en is inmiddels in 2017 weer op het niveau van 2,5%. De werkloosheid is relatief laag en ligt in 2017 op 3,8%, ver onder het Europees gemiddelde. Het cijfer in het oosten, ligt nog steeds tweemaal zo hoog lag als in het westen.

Aandeel sectoren in bruto binnenlands product (BBP) in 2017:

• Landbouw en visserij 0,6%
• Industrie 30,1%
• Diensten 69,3%

Landbouw, veeteelt, bosbouw en visserij

Hoewel de agrarische sector nog geen 1% bijdraagt aan het Duitse nationale product dekt de productieve, sterk gemechaniseerde landbouw meer dan driekwart van de binnenlandse behoefte aan agrarische producten. Het totale aantal landbouwbedrijven neemt in Duitsland af terwijl de gemiddelde bedrijfsgrootte in het hele land toeneemt. Op dit moment zijn er nog meer dan 400.000 landbouwbedrijven waarvan ca. 95% eenmanszaken zijn. De kleinste bedrijven (33,2 ha) zijn te vinden in Zuid-Duitsland en dan met name in Beieren. De grootste bedrijven bevinden zich in de Oost-Duitse deelstaat Mecklenburg-Vorpommern met een gemiddelde omvang van 220 ha. De belangrijkste landbouwdeelstaat is Nedersaksen.

De hoofdproducten van de akkerbouw zijn granen (vooral in het laagland in het noorden, Münsterland, Oberpfalz en Beieren), aardappelen, suikerbieten (in de driehoek Hannover-Brunswijk-Kassel), en fruit, groente en wijn.

Driekwart van de landbouwbedrijven is georganiseerd in coöperaties en gespecialiseerde kippen-, varkens- en rundermesterijen worden zeer rationeel gedreven. Ondanks herverkaveling overheerst nog het kleinbedrijf en de grote bedrijven liggen vooral in het noordwesten.

advertentie

Landbouwactiviteiten net buiten de stad^{Photo: Qwesy qwesy CC 3.0 Unported no changes made}

De belangrijkste Duitse deelstaten voor de bosbouw zijn Beieren, Baden-Württemberg, Hessen, Rheinland-Pfalz, Pommeren, Thüringen en het Saksische bergland. Bijna eenderde deel van Duitsland (10,3 miljoen ha) is met bos bedekt en behalve voor de houtwinning is het bos van groot belang voor de recreatie en de milieubescherming.

Op plaatsen waar men bomen kapt is men wettelijk verplicht nieuwe bomen te planten. In de jaren tachtig constateerde men steeds meer schade aan de bossen ten gevolge van de zure regen. Met behulp van nationale en internationale maatregelen probeerde Duitsland tot vermindering van de luchtvervuiling te komen.

advertentie

Duits visserijschip_{Photo: Magnussen, Friedrich (1914-1987) CC3.0 Germany no changes made}

De visserij is de laatste jaren sterk gemoderniseerd maar o.a. door de vangstbeperkingen, opgelegd door de EG, worden zowel de diepzee-, kotter-, als kustvisserij in hun voortbestaan bedreigd. Ook de import van zeer goedkope vis uit de voormalige Oostbloklanden bemoeilijkt de Duitse afzet.

De Duitse vissersvloot heeft een omvang van meer dan 2000 schepen. De Noordzee is met 36% van de totale vangst de belangrijkste zee voor Duitse vissers. Andere belangrijke visgebieden zijn de Oostzee, de kust van Groenland en de gebieden rond Groot-Brittannië. De belangrijkste afzetlanden zijn Nederland, Spanje, IJsland en Denemarken.

Mijnbouw en energievoorziening

De Duitse bodem is uitgesproken arm aan grondstoffen en kent bijvoorbeeld zeer bescheiden hoeveelheden ijzererts, aardolie en aardgas. Daarentegen zijn de voorraden steenkool, bruinkool en zout overvloedig aanwezig, maar de winning daarvan is vanwege de hoge loonkosten nauwelijks of niet rendabel.

Steenkool wordt vooral gedolven in het Ruhrgebied en het Saarland, bruinkool bij Helmstedt en Keulen en rond de Oost-Duitse steden Leipzig, Halle, Dresden en Cottbus. De winning en het gebruik van bruinkool als brandstof heeft in die gebieden voor ernstige milieuproblemen gezorgd. Gelukkig voor het milieu neemt aardgas in de nieuwe bondslanden de functie van bruinkool over. Zout wordt gewonnen bij o.a. Fulda.

advertentie

Bruinkool wordt via dagbouw gewonnen_{Photo: Haloorange CC 3.0 Unported no changes made}

In de energiebehoefte wordt door aardolie, aardgas, steenkool en kernenergie voorzien. Rijke aardgasvondsten werden gedaan in Oost-Friesland. Ca. 30% van het geïmporteerde aardgas komt uit Nederland. Het gebruik van kernenergie wordt na het ongeval in Fukishima versnelt afgebouwd. Duitsland neemt veel initiatieven in groene energie.

Industrie

West-Duitsland

Opmerkelijk is de geconcentreerde structuur met sterke horizontale en verticale vervlechtingen van bedrijven, waardoor grote concerns ontstonden. Meer dan de helft van de industriële bedrijven heeft minder dan 50 werknemers en maar 5% bestaat uit bedrijven met meer dan 500 werknemers. Meer dan de helft van alle werknemers werkt in deze grootbedrijven en die leveren ook ruim de helft van de totale industriële productie. Het grootbedrijf komt vooral voor in de steenkool-, staal-, aardolie-, chemische en automobielindustrie. De belangrijkste primaire bedrijfstak is de chemische industrie (Hoechst, BASF en Bayer) met ca. 500.000 werknemers. Zeer belangrijk zijn verder de machine- en apparatenfabricage en de productie van transportmiddelen.

advertentie

Mercedes Benz, topmerk uit Duitsland_{Photo: Tokumeigakarinoaoshima CC 3.0 Unported no changes made}

Na de Verenigde Staten en Japan is Duitsland wereldwijd de derde producent van personenauto's. De elektrotechnische industrie en de productie van bureaumachines en computers staan op een hoog peil en in deze bedrijfstak werken meer dan een miljoen mensen. Van de verbruiksgoederenindustrie zijn vooral de textiel en bekleding van belang. Duitsland is West-Europa's grootste producent van o.a. ruw ijzer en ruw staal, walserijproducten en van katoenen garens en weefsels. In het Ruhrgebied domineert de zware industrie, en dit gebied is al vele decennia lang het zwaartepunt van de West-Duitse economie.

Nog voor de hereniging van de beide Duitslanden waren al diverse samenwerkingsverbanden tussen de West- en Oost-Duitse industrie tot stand gekomen. In maart 1990 werd de Treuhandanstalt, de organisatie die de privatisering van de Oost-Duitse staatsbedrijven zou coördineren, opgericht.

Voormalig Oost-Duitsland

Eisenhüttenstadt is de belangrijkste zetel van de zware industrie. De stad ligt aan de Oder, waardoor veel van de ruwe grondstof over water kan worden aangevoerd en het gietijzer kan worden afgevoerd. Een ander centrum van gietijzerproductie is Calbe aan de Saale, waar de ijzerertsen (met een laag gehalte) van het Harzgebergte en cokes van bruinkool worden verwerkt. In weerwil van de bereikte resultaten blijft het grote manco dat de metaalverwerkende industrieën geen eigen grondstoffenbasis hebben, waardoor zij in een kwetsbare positie verkeren. Machinebouw, metaalindustrie, chemische industrie en textielnijverheid zijn de belangrijkste bedrijfstakken. De geografische spreiding van de industrie is in grote lijnen als volgt:

• machinebouw en metaalindustrie voornamelijk in Saksen en Thüringen (Chemnitz, Magdeburg, Leipzig, Weimar, Dresden);
• automobielindustrie in Eisenach, Zwickau en Brandenburg;
• scheepsbouw in Rostock;
• lichte metaalindustrie in Thüringen;
• optische industrie in Jena en Dresden;

advertentie

Hoofdgebouw Carl Zeiss AG, fabrikant in Jena van optische apparaten_{Photo: Ardwareonkel CC4.0 International no changes made}

• elektrotechnische industrie in Leipzig, Erfurt en Dresden;
• chemische industrie vooral in het gebied van Leuna-Schkopau-Bitterfeld, in Berlijn en Dresden;
• textielindustrie in het gebied (Chemnitz)-Zwickau-Plauen;
• rubberindustrie te Gotha, Leipzig en Riesa;
• voedings- en genotmiddelenindustrie in Thüringen (vleeswaren) en Saksen-Anhalt (conserven).

Diverse economische sectoren

Bouw en infrastructuur

Begin jaren negentig profiteerde deze sector van de vele wederopbouwprojecten in het oosten van Duitsland. Ook de grotere vraag in het westen naar woningen door de migranten uit het oostelijke deel van Duitsland zorgde voor veel bouwactiviteiten. Sinds 1995 bevindt de bouwsector zich echter in een dip, met name de woningbouwsector.

advertentie

Bouwactiviteiten in Frankfurt Am Main, Duitsland_{Photo: Simsalabimbam CC 3.0 Unported no changes made}

In totaal zijn er ca. 80.000 ondernemingen actief in de bouwsector, waarvan driekwart bestaat uit kleine ondernemingen met minder dan 20 werknemers. In totaal werken er nog ca. 1 miljoen mensen in de bouwsector. Sinds begin jaren negentig is het aantal arbeidsplaatsen sterk gedaald. Een van de oorzaken zijn de hoge lonen waarmee de Duitse bouwsector werkt. Bij grote bouwprojecten wordt nu veel gewerkt met buitenlandse aannemers die werken met goedkope Oost-Europese bouwvakkers.

Chemie en kunststoffen

Duitsland staat na de Verenigde Staten en Japan op de derde plaats van grootste chemieproducenten van de wereld. De productie van chemische grondstoffe neemt in Duitsland met bijna 50% de eerste plaats in. Daarna komen de farmaceutische producten met bijna 20% en verven, kitten en inkt met 8%.

De branche telt ca. 470.000 werknemers en is daarmee de op vijf na grootste werkgever in Duitsland. In totaal zijn er ongeveer 1750 bedrijven, waarvan maar ca. 10% meer dan 500 werknemers heeft. De belangrijkste chemiebedrijven zijn BASF, Bayer, Degussa-Hüls, Celanese en Procter & Gamble.

advertentie

Gebouw BASF Coatings in Münster_{Photo: Stahlkocher CC 3.0 Unported no changes made}

Levensmiddelendetailhandel

In vergelijking met de rest van Europa heeft deze branche zich afwijkend ontwikkeld. Bijna alle grote bedrijven richten zich namelijk op het lagere segment van de markt. Discountzaken en dan met name de komst van Aldi op de Duitse markt heeft een grote invloed gehad op de levensmiddelendetailhandel, die daardoor een zeer hoge prijsconcurrentie kent.

De Duitse top-5 had in 2000 een marktaandeel van ongeveer 65% en door een verdere concentratie zal dit naar verwacht in 2014 oplopen naar 82%.

Lidl hoofdkantoor in Neckarsulm_{Photo: Pimvantend CC 3.0 Unported no changes made}

Bankensector

De Bundesbank is de centrale bank van Duitsland en onder andere verantwoordelijk voor de afwikkeling van het binnen- en buitenlandse betalingsverkeer, de voorziening van bankbiljetten en muntgeld en is de huisbank van de staat en de Bundesländer. De negen Landeszentralbanken treden op als hoofdvestigingen van de Bundesbank met verregaande zelfstandigheid en een eigen verantwoordelijkheid.

Verder zijn er nog:

• - Privaatrechtelijke grote banken die op alle terreinen van de financiële dienstverlening actief zijn.
• - Publiekrechtelijke spaarbanken kennen de grootste spreiding in Duitsland en richten zich vooral op de dienstverlening aan zowel particulieren als het midden- en kleinbedrijf.
• - De Volks- und Raiffeisenbanken (zgn. coöperatieve banken) richten zich vooral op het platteland.
• - Kleinere en middelgrote handelsbanken; Bausparkassen; gespecialiseerde instellingen als investeringsbanken, hypotheekbanken en scheepshypotheekbanken.

Hoofdkantoor Deutsche Bank in Frankfurt Am main_{Photo: Markus Bernet CC 2.5 Generic no changes made}

Elektronica-industrie

Tot de groeisegmenten behoren de elektronische componenten, halfgeleiders, producten en systemen voor automatisering, aandrijvingssystemen, schakelapparatuur, schakelsystemen en industriële besturingssystemen.

Top 10 Duitse elektronica-industrie:

• 1. Siemens
• 2. Bosch
• 3. Philips Duitsland
• 4. ABB Duitsland
• 5. Alcatel Duitsland
• 6. Hella
• 7. Miele
• 8. Electrolux Duitsland
• 9. Braun
• 10.Grundig

Gebouw van Siemens in Neuperlach_{Photo: High Contrast CC3.0 Germany no changes made}

Energiesector

De belangrijkste energiedragers voor het opwekken van elektriciteit zijn kolen en bruinkool. Meer dan de helft van de primaire energie moet echter ingevoerd worden, waaronder vrijwel alle olie. De belangrijkste gasleveranciers voor Duitsland zijn Rusland, Noorwegen en Nederland.

Machine-industrie

De machine- en apparatenbouw telde in 2013 meer dan 900.000 werknemers en er waren toen ca. 6000 bedrijven actief. Deze sector is daarmee de grootste deelsector in de verwerkende industrie. De belangrijkste exportlanden zijn de Verenigde Staten, Frankrijk, Engeland, Italië en Nederland

Mijnbouw

Duitsland heeft grote voorraden steen- en bruinkool en is met ca. 150 miljoen ton de grootste bruinkoolproducent ter wereld. De steenkoolbekkens liggen vooral in het noordelijke Ruhrgebied en in Saarland. Er zijn nog 15 mijnen in operatie en rond 2014 zijn er nog 10 mijnen open.

De dure, sterk gesubsidieerde kolenproductie loopt de laatste jaren sterk terug en ook voor de komende jaren wordt met een verdere vermindering van de productie rekening gehouden. In de kolenindustrie is zowel het private bedrijfsleven als de overheid actief. De situatie voor de bruinkoolindustrie is wat gunstiger omdat de winning en de productie goedkoper en dus rendabeler is. De dagbouwproductie van de bruinkool veroorzaakt echter enorme schade aan het landschap en is aan sterke kritiek onderhevig. Verder is Duitsland arm aan delfstoffen, alhoewel er bijvoorbeeld nog verschillende zoutmijnen in bedrijf zijn.

Locaties zoutmijnen in Duitsland_{Photo: Gretarsson CC 3.0 Unported no changes made}

Automobielindustrie

De Duitse automobielindustrie is de grootste van Europa met een marktaandeel van ca. 17%. De Duitse automobielindustrie is vooral geconcentreerd in de deelstaten Hessen, Beieren, Baden-Württemberg, Noordrijn-Westfalen, Thüringen en Saksen.

De voornaamste exportlanden zijn Italië, Groot-Brittannië, Verenigde Staten en Frankrijk.

Top-5 Duitse automobielindustrie:

• 1. DaimlerChrysler
• 2. Volkswagen
• 3. BMW
• 4. Adam Opel
• 5. Ford

Logo Volkswagen_{Photo: High Contrast CC 3.0 Germany no changes made}

Biotechnologie

De biotechnologie is een belangrijke groeimarkt, maar heeft nog geen 1% van de totale omzet in de chemische industrie. Toch is de Duitse biotechnologiesector de op twee na belangrijkste in de wereld na de Verenigde Staten en Groot-Brittannië.

De belangrijkste biotechnologiecentra in Duitsland zijn te vinden in de regio’s rond München, Berlijn, Heidelberg en Mannheim.

ICT-sector (informatie-communicatie-telecommunicatie)

De Duitse ICT-sector is de derde grootste markt in de wereld na de Verenigde Staten en Japan, met een aandeel van 5,7%.

Het aantal internetgebruikers stijgtin Duitsland explosief. In bijna elk Duitse huishouden staat een computer .

Duitsland heeft de grootste telecommunicatiemarkt van Europa en is de derde grootste markt ter wereld. Er zijn in Duitsland is koploper in Europa op het gebied van ISDN-aansluitingen. De mobiele telefonie is een van de snelst groeiende deelsectoren.

Locaties Deutsche Telekom wereldwijd_{Photo: Peeperman CC 3.0 Unported no changes made}

Handel

De waarde van de invoer was in 2017 1.104 miljard $ en de waarde van de uitvoer was 1.401 miljard $. De handelsbalans vertoont dus een aanzienlijk overschot. De dienstenbalans vertoont daarentegen een groot negatief saldo, vooral door het Duitse toerisme in het buitenland en de export door buitenlandse werknemers. Geëxporteerd worden vooral machines, auto's, elektrotechnische en chemische producten. Bij de invoer spelen vooral voedings- en genotmiddelen, aardolie en aardgas een rol. Binnen de Europese Gemeenschappen is de handel sterk toegenomen.

Handelscijfers tussen Duitsland en Europa (2009)_{Photo: NkMap-Europe-v5.png: Zaparojdik CC3.0 Unported no changes made}

De belangrijkste handelspartners van Duitsland zijn westelijke, vaak Europese industrielanden. Meer dan de helft van de opbrengst van de buitenlandse handel is afkomstig uit handel met EU-lidstaten. Ook de handel met Midden- en Oost-Europese landen als Rusland, de Baltische staten, Polen en Tsjechië nemen steeds meer toe. Buiten Europa zijn de Verenigde Staten en Japan de belangrijkste handelspartners en ook de handel met andere Aziatische landen en landen rond de Stille Zuidzee wordt steeds intensiever.

Verkeer

De grootste transportonderneming is de Deutsche Eisenbahn A.G. (DEAG), sinds 1994 geprivatiseerd. In 2002 beschikte Duitsland over 41.8100 kilometer rail, waarvan bijna 20.000 kilometer is geëlektrificeerd.

Slechts 20% van het personenverkeer geschiedt met openbaar vervoer.

Trein van de Deutsche Bundesbahn (DB)_{Photo: User:Wiki-observer CC 2.5 Generic no changes made}

De vrachtwagen is het belangrijkste transportmiddel voor het binnenlands transport. In de jaren vijftig was de spoorwegen nog de belangrijkste vervoerder, gevolgd door de binnenvaart en dan pas het wegtransport. Het vrachtautovervoer verzorgt nu 80% van alle goederentransport.

De zeescheepvaart, met als belangrijkste havens Hamburg, Wilhelmshaven, Bremen, Bremerhaven, Lübeck, Kiel, Rostock, Wismar en Stralsund is van groot belang voor de Duitse economie. Belangrijke ontvangst- en bestemmingslanden zijn Groot-Brittannië, Denemarken, Noorwegen, Zweden en Nederland. De Duitse koopvaardij beschikt over ca. 1400 schepen met een laadvermogen van ongeveer 7 miljoen ton bruto registerton.

De binnenvaart op rivieren en kanalen (6500 km bevaarbaar) is zeer druk; ruim 60% van de binnenvaart geschiedt over de Rijn, het drukste binnenwater in Europa. De belangrijkste havens zijn hier Duisburg, Keulen, Mannheim, Karlsruhe en Ludwigshafen. Duisburg is de grootste binnenhaven van Europa. Het vervoer per container wordt steeds belangrijker.

Top-10 Duitse binnenhavens naar goederenomslag:

1. Duisburg
2. Keulen
3. Hamburg
4. Mannheim
5. Ludwigshafen
6. Karlsruhe
7. Heilbronn
8. Berlijn
9. Frankfurt am Main
10. Neuss

De binnenvaart beschikt over een vloot van ca. 3000 schepen en is een relatief goedkoop en milieuvriendelijk transportmiddel. Na het wegvervoer en spoorwegvervoer neemt de binnenvaart de derde plaats in bij het goederenvervoer.

De luchtvaart wordt verzorgd door de Deutsche Lufthansa A.G. (opgericht in 1953) te Keulen. De belangrijkste luchthaven is Frankfurt, gevolgd door Düsseldorf, Hamburg, München, Hannover, Tegel in het westen, Schönefeld in het oosten en Tempelhof in het zuiden van de stad Berlijn.

Lufthansa, nationale vliegtuigmaatschappij van Duitsland_{Photo: Anna Zvereva from Tallinn, Estonia CC 2.0 Generic no changes made}

Het luchtvervoer wordt in Duitsland steeds belangrijker. De belangrijkste vliegbestemmingen van de Duitsers zijn Spanje (Mallorca en de Canarische eilanden), Groot-Brittannië, Verenigde Staten, Turkije, Griekenland, Italië en Frankrijk.

De belangrijkste binnenlandse luchtverbindingen zijn Frankfurt-Berlijn (Tegel), München-Düsseldorf, Frankfurt-Hamburg, Frankfurt-München en München-Berlijn.

DUITSLAND LINKS

Advertenties
• Berlijn met NS Hispeed
• Duitsland Tui Reizen
• Autohuur Duitsland
• ANWB vakantie boeken Duitsland
• Doorlopende reisverzekering, nu 10% korting!
• Parkvakanties Duitsland
• Camperreizen Duitsland
• Hotels Trivago
• Fietsvakanties Duitsland
• Auto huren in Duitsland
• Duitsland Hotels
• Boeken, ook tweedehands, over DUITSLAND bij Bol.com

Nuttige links

Campersite Duitsland (N)
Dieren in Duitsland (N)
Duitsland Fotoreportage
Duitsland Foto's
Lies & Teije's Reiswebsite (N+E)
Reisinformatie Duitsland (N)
Reizendoejezo – Duitsland (N)
Rondreis door Duitsland (N)
Vakantie Duitsland Jouwpagina (N+E)
Vakantiebestemming.info Duitsland Kastelen (N)

Bronnen

Ayer, E.H. / Germany

Lucent Books

Egert-Romanowska, J. / Duitsland

Van Reemst

Europese Unie : vijftien landendocumentaties

Europees Platform voor het Nederlandse Onderwijs

Mark, D.F.W. van der / De Bondsrepubliek Duitsland voor en na 1990 : geschiedenis, politiek, economie en ruimtelijke ontwikkeling

Landensurveys

Tatsachen über Deutschland

CIA - World Factbook

BBC - Country Profiles

laatst bijgewerkt maart 2024
Samensteller: Arie Verrijp / Geert Willems